مجازات شرکت در قتل

در اسلام و در بسیاری از مکاتب قتل عمد را یکی از بزرگترین گناهان می دانند چرا که در این امر زندگی یک فرد زنده توسط مجرم سلب می شود. این امر نه تنها برای خود بلکه برای جامعه نیز تبعاتی از جمله ناامنی را بهمراه دارد.

به گفته وکیل کیفری موسسه حقوقی صدرا : در واقع، قتل عمد يک عنصر مادي دارد كه عبارتست از انجام دادن كاري يا ترک و انجام ندادن كاري كه باعث قتل انساني توسط فرد دیگری میشود.

مجرم یا مجرمانی که به قتل عمد مرتکب شده اند ، مجازاتی برای آنها در نظر گرفته می شود که در این مقاله به تفصیل آن پرداخته ایم.

مجازات مشارکت در جرم

همه شركاء در قتل، به همان مجازات قاتل واحد محكوم ميشوند. به طور مثال، اگر سه نفر مرتكب قتل عمدي شوند، هر سه نفر بعد از پرداخت مازاد ديه قصاص خواهند شد. اگر اولیاي دم به پرداخت ديه راضي شوند، هر كدام از شركاء يک سوم ديه را پرداخت خواهند كرد. اگر قتل نسبت به يک نفر عمد باشد و نسبت به ديگري شبه عمد يا خطاي محض، آنكه مرتكب قتل عمد شده، با پرداخت مازاد ديه قصاص ميشود و طرف ديگر به پرداخت نصف ديه و تعزير محكوم ميگردد.

لازم به ذكر است كه مجازات هر يک از شركاء در قتل ميتواند متفاوت با سايرين باشد. براي مثال، اگر يكي از شركا از علل موجهه جرم يا عوامل رافع مسئولیت برخوردار باشد، ممكن است از مسئولیت بري شود يا مجازات متفاوتي داشته باشد. علل مخففه يا علل مشدده مجازات نیز ميتواند سبب كمتر يا بیشترشدن مجازات هر يک از شركاء شود.

» قتل ناشي از اشتباه در هويّت « و » قتل ناشي از اشتباه در هدف « حالت هاي ارتكاب جرم قتل متنوع است كه از جمله آنها هستند كه همواره حقوقدانان درباره اركان، عناصر، شرايط و مجازات اين دو نوع قتل اختلاف نظر داشته اند. از اين جهت بررسي تفصیلي مسائل اختصاصي مربوط به هركدام از اين دو نوع قتل، به درک موضوع كمک بسیاري خواهد كرد.

· قتل ناشی از اشتباه در هدف

گاهي اتفاق ميافتد كه كسي قصد قتل شخص معیني را دارد و عملیات اجرايي جرم را هم شروع ميكند، ولي به عللي دچار اشتباه ميشود و شخص ديگري را به جاي فرد مورد نظر خود به قتل ميرساند. مثلاً كسي از روي دشمني كه با شخص الف دارد، قصد كشتن وي را ميكند و با تهیه سلاح، در مسیر عبور وي كمین ميكند تا او را هدف گلوله قرار داده و به قتل برساند؛ ولي به هنگام تیراندازي دچار اضطراب شديد ميشود و در نتیجه به جاي آنكه الف را نشانه بگیرد، عابري را هدف قرار داده و به زندگي وي خاتمه ميدهد. يا اينكه به علت عدم مهارت در نشانه گیري، اشتباهاً شخص ديگري را هدف گلوله قرار ميدهد و در نتیجه تیر

به خطا رفته و به ديگري اصابت ميكند و طرف از دنیا ميرود.

· چ: قتل ناشی از اشتباه در هویّت

علاوه بر احتمال اشتباه در شخص، امكان وقوع اشتباه در هويّت مقتول نیز وجود دارد كه حقوق دانان كیفري از آن با اصطلاحاتي همچون “قتل ناشي از خطاي در شخصیّت”، “قتل ناشي از اشتباه در مصداق”، “قتل ناشي از خطاي در مصداق”، “قتل ناشي از اشتباه در شخصیت مجني علیه” و “قتل ناشي از اشتباه قاتل در تشخیص شخص مقتول” ياد كرده اند. منظور از خطاي در شخصیّت اين است كه مجرم، قصد قتل شخصي را به گمان اينكه دانیال است داشته باشد، امّا بعد از قتل معلوم شود كه او سیروس بوده است. خطاي در شخصیت عبارت است از خطا در گمان و قصد قاتل، چون در قصد خود خطا كرده و خطاي واقع شده ناشي از چیزي است كه آن را صحیح فرض ميكرده و قصد كرده است. بنابراين قتل ناشي از اشتباه در هويّت، ناشي از اشتباه مرتكب در بخشي از عنصر معنوي )عنصر رواني( جرم ميباشد.

ماده ي 294 قانون مجازات اسلامي (مصوب 1392)صرفاً قتل ناشي از اشتباه در هويت مقتول را )آنهم درصورتيكه مقتول و فرد مورد نظر مشمول ماده 302 نباشند( قتل عمدي دانسته و اشاره اي به اشتباه در هدف نكرده است. بدين ترتیب و با توجه به اينكه قانونگذار در مقام بیان بوده است، بايد گفت كه قانونگذار قتل ناشي از اشتباه در هدف را قتل غیرعمدي(شبه عمد يا خطاي محض) ميداند. همچنین لازم است بدانیم در صورتي كه هويت، شرط عمدي بودن قتل و مجازات نباشد، اشتباه در آن هم موجب تغییر وصف قتل نخواهد بود و همچنان عمدي باقي خواهد ماند.

ح: قتل خطای محض

طبق مادهي 292 قانون مجازات اسلامي، در موارد زير قتل واقعشده از نوع خطاي محض است:

1-در صورتي كه مرتكب جرم، رفتار مجرمانه را در حالت خواب، بیهوشي، مستي و مانند آنها انجام دهد

در اين موارد اگر رفتاري انجام شود كه به مرگ شخص ديگر منجر گردد، جرم واقع شده از نوع خطاي محض است. با اين حال بايد توجه داشت كه اگر مرتكب آگاه و متوجه باشد كه اقدامي كه انجام ميدهد، نوعاً موجب جنايت بر ديگري ميشود و با اينحال اين اقدام را انجام دهد و به مرگ ديگري منتهي شود، قتلي كه واقع ميشود از نوع عمدي خواهد بود. مانند اينكه شخصي بداند شرايط به نحوي است كه اگر بخوابد، به روي طفلي كه در مجاورت او خوابیده، خواهد غلتید و با اينحال بخوابد و رفتاري را انجام دهد كه به مرگ آن طفل بیانجامد، قتل واقع شده از نوع عمد خواهد بود.

2- جرمی كه از سوي اشخاص صغیر و مجنون واقع ميشود، خطاي محض است.

صغیر به شخصي گفته ميشود كه به سن بلوغ شرعي ( 9 سالگي در دختران و 1۵ سالگي در پسران) نرسیده است و منظور از مجنون نیز شخصي است كه داراي اختلال رواني ويژه است، به گونه اي كه نميتواند درستي يا نادرستي رفتار خويش را تشخیص دهد.

3- اگر مرتكب رفتار، نه قصد ارتكاب رفتار مجرمانه را داشته باشد و نه قصد اين را داشته باشد كه شخصي كه نسبت به او رفتار مجرمانه را انجام ميدهد، کشته شود

اگر مرتكب رفتار، نه قصد ارتكاب رفتار مجرمانه را داشته باشد و نه قصد اين را داشته باشد كه شخصي كه نسبت به او رفتار مجرمانه را انجام ميدهد به قتل برسد، ولي با اين حال قتل واقع شود، قتل واقع شده از نوع خطاي محض خواهد بود. مانند اينكه شخصي به قصد شكار به يک محیط طبیعي برود و در اين محیط كه محل زيست حیوانات است، با تصور اينكه حیواني پشت درختچه پنهان شده، تیري به سمت درخت رها كند، ولي اتفاقاً تیر به انساني برخورد كند. در اين حالت تیرانداز از وجود انساني در آن محیط اطلاع نداشته و حتي احتمال هم نميداده است كه انساني در آنجا باشد. در اين صورت اگر قتلي واقع شود، از نوع خطاي محض خواهد بود.

با اينحال بايد توجه داشت كه اگر اين شخص با آگاهي و توجه نسبت به اينكه اقدام او در اين محیط نوعاً موجب آسیب رسیدن به شخص ديگر ميشود و در عین حال آن را انجام دهد، قتل واقع شده عمدي خواهد بود. مانند اينكه شخصي با اسلحه به دنبال شخص ديگر بدود و شخص دوم وارد يک خیابان شلوغ و پر رفت وآمد شود. در اين حالت اگر او در اين خیابان پر رفت و آمد به سمت اين شخص شلیک كند، اما تیر به جاي آن شخص به فرد ديگري اصابت نمايد و منجر به قتل شود، قتل واقع شده از نوع عمد خواهد بود، نه خطاي محض.

خ: مجازات قتل خطای محض

تنها ضمانت اجرايي كه در قانون براي قتل خطاي محض تعیین شده، پرداخت ديه است.

د: مسئول پرداخت دیه در قتل خطای محض

در قتل عمدي و شبه عمدي خود مرتكب بايد ديه را بپردازد، ولي در قتل خطاي محض اينگونه نیست: اگر قتل خطاي محض با شهادت شهود، قسامه يا علم قاضي ثابت شود، ديه را عاقله بايد بپردازد و اگر قتل با اقرار مرتكب صادر شده باشد، بايد خود مرتكب ديه را پرداخت كند.

منظور از عاقله پدر، پسر و بستگان مذكر نسبي پدري و مادري يا پدري به ترتیب طبقات ارث است. همه ي كساني كه در زمان فوت ميتوانند ارث ببرند، به صورت مساوي مكلّف به پرداخت ديه هستند. البته عاقله در صورتي مسئول پرداخت ديه است كه عاقل و بالغ بوده و همچنین توانايي مالي براي پرداخت ديه را داشته باشد.

در صورتي كه مرتكب قتل، عاقله نداشته باشد يا عاقله توانايي مالي براي پرداخت ديه را نداشته باشد، خود او مكلّف به پرداخت ديه خواهد بود. اگر خود مرتكب هم توانايي مالي براي پرداخت ديه نداشته باشد، ديه از بیتال مال پرداخت خواهد شد.

ز: قتل شبه عمد به چه معناست؟

طبق ماده 291 قانون مجازات اسلامي، قتل در موارد زير شبه عمد محسوب ميشود:

1- اگر مرتكب قصد ارتكاب رفتاري نسبت به شخصي را داشته باشد، اما قصد اين را نداشته باشد كه با رفتار خود او را بكشد

-1 اگر مرتكب قصد ارتكاب رفتاري نسبت به شخصي را داشته باشد، اما قصد اين را نداشته باشد كه با رفتار خود او را بكشد، و با اين حال طرف مقابل كشته شود، قتلي كه واقع ميشود، شبه عمدي خواهد بود. بايد توجه داشت كه اين حالت را زماني ميتوان قتل شبه عمدي دانست كه رفتار اين شخص نوعاً كشنده نباشد. بهعنوان نمونه، كسي كه با اسلحه به سمت قلب يک نفر نشانه گیري نموده و شلیک ميكند، حتي اگر قصد كشتن او را هم نداشته باشد، قتل واقع شده عمدي خواهد بود. زيرا اين رفتار) شلیک كردن با اسلحه به قلب يک انسان( نسبت به هر شخصي كه انجام شود، به كشته شدن او ميانجامد.

2- در صورتي كه مرتكب رفتار، جهل به موضوع داشته باشد.

براي تحقق قتل، لازم است كه رفتار مجرمانه روي انسان زنده واقع شود. به عبارت بهتر، موضوع قتل انسان زنده است. حال اگر مرتكب نسبت به زنده بودن يا انسان بودن چیزي كه اين رفتار را نسبت به آن انجام ميدهد، آگاهي نداشته باشد، قتلي كه واقع ميشود شبه عمدي خواهد بود. به عنوان نمونه، حالتي را در نظر بگیريد كه شخص الف با تصور اينكه ب فوت كرده است، او را داخل يک رودخانه اندازد يا به سمت او تیري شلیک كند.

در اينصورت، اگر بعداً مشخص شود كه اين شخص زنده بوده است، قتل واقع شده شبه عمدي خواهد بود. نمونه ي ديگر اين است كه مرتكب به طور كلي از انسان بودن شخصي كه نسبت به او رفتار مجرمانه را انجام ميدهد، آگاهي نداشته باشد. مانند اينكه با تصور حیوان بودن چیزي كه رفتار را نسبت به آن انجام ميدهد، به سمت او شلیک كند و بعد كشف شود كه انسان بوده است. در اين مورد نیز قتل واقع شده شبه عمدي خواهد بود.

3- در صورتي كه مرتكب رفتار خود را از روي بي احتیاطي يا بي مبالاتي انجام دهد و اين رفتار به مرگ شخصي منتهي گردد.

منظور از بي احتیاطي و بي مبالاتي اين است كه انسان در انجام يا عدم انجام يک رفتار همچون انسان متعارف عمل نكند. نمونه ي بارز اين نوع قتل شبه عمد، قتلي است كه در جريان حوادث راهنمايي و رانندگي واقع ميشود و علت آن، بي احتیاطي يا بي مبالاتي راننده است.

ن:مجازات قتل شبه عمدی

مرتكب قتل شبه عمدي بايد در صورت درخواست اولیاي دم به آنها ديه پرداخت كند. البته ولي دم و مرتكب ميتوانند به نحو ديگري نیز مصالحه نموده و به جاي پرداخت ديه بر مال ديگري مصالحه كنند.

پرداخت ديه در قتل شبه عمدي بر عهده خود مرتكب است و مهلت پرداخت نیز دو سال از زمان وقوع قتل ميباشد. میزان ديه ي نفس به صورت معین هر سال توسط ريیس قوه ي قضايیه مشخص ميشود و هرگاه رفتار مرتكب و نیز فوت مقتول در يكي از ماه هاي حرام )محرم، رجب، ذي القعده و ذي الحجه( واقع شود، علاوه بر ديه ي نفس، يکسوم ديه نیز به عنوان تغلیظ بر آن افزوده ميشود.

هرگاه قتل شبه عمدي در نتیجه ي بي احتیاطي يا بي مبالاتي رخ داده باشد، مرتكب طبق ماده 616 قانون تعزيرات به يک تا سه سال حبس محكوم ميشود. و اگر قتل شبه عمدي در نتیجه ي بي احتیاطي يا بي مبالاتي با وسايل نقلیه ي موتوري واقع شده باشد، مرتكب قتل علاوه بر پرداخت ديه، به تحمّل شش ماه تا سه سال حبس نیز محكوم خواهد شد كه البته قابل تبديل به مجازات جايگزين حبس نیز هست. البته اگر راننده در موقع وقوع جرم مست بوده يا پروانه نداشته يا زيادتر از سرعت مقرر حركت ميكرده يا خودرو را با وجود نقص و عیب مكانیكي مؤثر در تصادف به كار انداخته يا در محل هايي كه عبور از آن ممنوع بوده،

رانندگي كرده باشد، حداقل مجازات وي دو سال حبس خواهد بود و علاوه بر آن دادگاه ميتواند مرتكب را براي مدت يک تا پنج سال نیز از رانندگي با وسايل موتوري محروم نمايد.

و: معاونت در جرم

معاونت در جرم در قانون مجازات اسلامي تعريف نشده و قانونگذار در مادهي 126 قانون مجازات اسلامي صرفاً مصاديق آن را بیان

كرده است. مطابق اين ماده اشخاص زير معاون جرم محسوب ميشوند:

• 1 – هر كس ديگري را ترغیب، تهديد، تطمیع، يا تحريک به ارتكاب جرم كند يا با دسیسه يا فريب يا سوء استفاده از قدرت، موجب وقوع جرم گردد.
• 2 -هر كس وسايل ارتكاب جرم را بسازد يا تهیه كند يا طريق ارتكاب جرم را به مرتكب ارائه دهد.
• 3 – هر كس وقوع جرم را تسهیل كند.

مطابق تبصره ي ماده ي مذكور، براي تحقق معاونت در جرم، وحدت قصد و تقدم يا اقتران زماني بین رفتار معاون و مرتكب جرم شرط است. چنانچه فاعل اصلي جرم، جرمي شديدتر از آنچه مقصود معاون بوده است مرتكب شود، معاون به مجازات معاونت در جرم خفیف تر محكوم ميشود. بايد توجه داشت كه معاون به هیچ عنوان در عملیات اجرايي جرم دخالت نميكند و اگر كسي در عملیات اجرايي جرم دخالت كند، از عنوان معاون خارج شده و مباشر يا شريک جرم محسوب ميشود.

مطابق قانون، معاون بايد نسبت به عملي كه در آن معاونت و همكاري ميكند، علم و عمد داشته باشد. يعني بداند كه مباشر جرم) يعني مرتكب اصلي( را در انجام دادن چه عملي ياري ميكند و قصد اين همكاري را داشته باشد. از طرف ديگر بايد بین مرتكب جرم و معاون جرم وحدت قصد وجود داشته باشد. يعني معاون جرم دقیقاً همان نتیجهاي را بخواهد كه مرتكب جرم خواسته است.

ه: معاونت در قتل عمد

با توجه به آنچه گفته شد، در تعريف معاونت در قتل عمد ميتوان گفت كه معاونت در قتل عمد عبارت است از همكاري و دخالت در وقوع جرم به يكي از حالات مذكور در ماده ي 126 قانون مجازات اسلامي. بنابراين اگر كسي قاتل را قبل از وقوع جرم يا همزمان با وقوع جرم تهديد يا تحريک كند يا وسايل ارتكاب قتل مثل چاقو براي قاتل تهیه كند و خود نیز شخصاً دخالتي در فرايند گرفتن جان مقتول نداشته باشد، معاون در قتل عمد محسوب ميشود.

ی: مجازات معاونت در قتل عمد

مطابق بند الف مطابق ماده ي 127 قانون مجازات اسلامي، در جرائمي كه مجازات قانوني آنها سلب حیات است )كه قتل عمد نیز از مصاديق آن به شمار ميرود( مجازات معاون جرم، حبس تعزيري درجه ي دو يا سه خواهد بود.

حبس تعزيري درجه ي دو مطابق مادهي 19 قانون مجازات اسلامي عبارت است از حبس بین 1۵ تا 2۵ سال و حبس تعزيري درجه ي سه عبارت است از حبس بین 10 تا 1۵ سال. بنابراين كسي كه مرتكب معاونت در قتل عمد شود، به حكم دادگاه كیفري يک، به تحمل 10 سال و يک روز تا 2۵ سال حبس محكوم خواهد شد.

 آيا معاونت در قتل شبه عمد و خطاي محض امكانپذير است؟

در خصوص اين سوال كه آيا معاونت در قتل غیرعمد اعم از شبه عمد و خطاي محض ممكن است يا خیر، بايد گفت مطابق بندهاي سه گانه ي مادهي 126 ق.م.ا. معاونت در جرم، فقط نسبت به جرائم عمدي قابل تصور است. تبصره ي ذيل ماده ي يادشده نیز تأكید دارد كه براي تحقق معاونت در جرم، وحدت قصد میان مرتكب و معاون نیاز است. از آنجا كه در جرايم غیرعمدي از جمله قتل شبه عمد و خطاي محض، قصد ارتكاب جرم وجود ندارد، معاونت در اين دسته از جرائم منتفي است

نتیجه گیری

قتل عمد ناشی از انجام دادن یا ترک انجام کاری که منجر به سلب زندگی دیگر می شود . در این جرم که بصورت عمدی یعنی با قصد و نیت قبلی و یا بصورت اشتباهی یعنی بدون آنکه قصد کشتن آن فرد را داشته باشد منجر به قتل می شود ، قانون مجازاتی را برای این نوع قتل ها و کسانی که در قتل مشارکت می کنند در نظر گرفته است که بطور کامل به آن پرداختیم .

درصورتیکه تمایل به مشاوره با وکیل حقوقی و   وکیل کیفری  و بهترین وکیل تهران دارید میتوانید بصورت آنلاین از وکیل مورد نظر نوبت گرفته و یا بصورت تلفنی مشاوره (رایگان ) دریافت نمایید.