آزادی مشروط فرصتی است که پیش از پایان دوره محکومیت، به محکومان به حبس داده میشود تا چنانچه در طول مدتی که دادگاه تعیین میکند، از خود رفتاری پسندیده نشان دهند و دستورهای دادگاه را اجرا کنند، از آزادی مطلق برخوردار شوند.
زمانی که دادرس دادگاه، فردی را به عنوان مجرم شناخته و با توجه به جمیع جهات، او را محکوم به مجازات مینماید، از میزان تأثیر مجازات بر فرد محکوم بیاطلاع بوده و هنگامی میتواند به این تأثیرپذیری واقف شود که مجرم، مدت زمانی را در زندان سپری کرده باشد.
گاهی پیش میآید که مجرم قبل از خاتمه دوران محکومیت، اصلاح شده و دیگر بار به فکر ارتکاب جرم نمیافتد. در این حالت، دیگر نیازی نیست که مجرم بقیه مدت محکومیت خود را در زندان به سر برد، چرا که هدف از مجازات که همان اصلاح و بازسازی فرد محکوم است، فراهم شده و منطقاً دلیلی بر ادامه حبس وجود ندارد. به همین جهت، شایسته است که زندانی به صورت مشروط آزاد شده و اگر در دوران آزادی، مرتکب جرم جدیدی نشود و به توصیه و دستورات دادگاه عمل کند، آزادی مشروط او قطعی گردد و الا، مجدداً روانه زندان شده تا مابقی دوران محکومیت را تحمل کند.
در واقع، آزادی مشروط مرحله جدیدی بین زندان و آزادی کامل بوده و حداقل متضمن این مزایاست که محکومین به جرایم، ضمن اقامت کم و بیش طولانی در محیط زندان، به کمک برنامههای اصلاحی و تربیتی به تدریج آماده بازگشت به جامعه شده و در نتیجه، از خطراتی که ورود بدون قید و شرط و ناگهانی یک زندانی به جامعه به وجود میآورد، جلوگیری میکند.
فهرست مطالب
آزادی مشروط در قانون مجازات اسلامی
آزادی مشروط فرصتی است که پیش از پایان دوره محکومیت، به محکومان به حبس داده میشود تا چنانچه در طول مدتی که دادگاه تعیین میکند، از خود رفتاری پسندیده نشان دهند و دستورهای دادگاه را اجرا کنند، از آزادی مطلق برخوردار شوند.
زمانی که دادرس دادگاه، فردی را به عنوان مجرم شناخته و با توجه به جمیع جهات، او را محکوم به مجازات مینماید، از میزان تأثیر مجازات بر فرد محکوم بیاطلاع بوده و هنگامی میتواند به این تأثیرپذیری واقف شود که مجرم، مدت زمانی را در زندان سپری کرده باشد.
گاهی پیش میآید که مجرم قبل از خاتمه دوران محکومیت، اصلاح شده و دیگر بار به فکر ارتکاب جرم نمیافتد. در این حالت، دیگر نیازی نیست که مجرم بقیه مدت محکومیت خود را در زندان به سر برد، چرا که هدف از مجازات که همان اصلاح و بازسازی فرد محکوم است، فراهم شده و منطقاً دلیلی بر ادامه حبس وجود ندارد. به همین جهت، شایسته است که زندانی به صورت مشروط آزاد شده و اگر در دوران آزادی، مرتکب جرم جدیدی نشود و به توصیه و دستورات دادگاه عمل کند، آزادی مشروط او قطعی گردد و الا، مجدداً روانه زندان شده تا مابقی دوران محکومیت را تحمل کند.
در واقع، آزادی مشروط مرحله جدیدی بین زندان و آزادی کامل بوده و حداقل متضمن این مزایاست که محکومین به جرایم، ضمن اقامت کم و بیش طولانی در محیط زندان، به کمک برنامههای اصلاحی و تربیتی به تدریج آماده بازگشت به جامعه شده و در نتیجه، از خطراتی که ورود بدون قید و شرط و ناگهانی یک زندانی به جامعه به وجود میآورد، جلوگیری میکند.
حکم آزادی مشروط چگونه صادر می شود؟
صدور حکم آزادی مشروط منوط به جلب رضایت و جبران تمام و کمال ضرر و زیان شاکی خصوصی نیست بلکه این دادگاه است که تشخیص میدهد شخص محکوم چه اقدامی برای جبران ضرر و زیان شاکی خصوصی باید انجام دهد. در این حالت دادگاه استطاعت محکوم را در نظر میگیرد بنابراین ممکن است صدور حکم آزادی مشروط را منوط به جبران کلیه خسارات کند و ممکن است ترتیبی دیگر برای جبران آن اتخاذ کند. همچنین قانونگذار در ماده ۵۹ قانون مجازات اسلامی در این خصوص حکم صریحی دارد و عنوان میکند مدت آزادی مشروط شامل بقیه مدت مجازات میشود.
به عنوان مثال اگر کسی محکوم به سه سال حبس شده باشد، پس از گذشت یک سال میتواند در صورت حصول شرایط از آزادی مشروط استفاده و دو سال باقیمانده را براساس تصمیم دادگاه و تکالیف متخذه احتمالی سپری کند. در هر صورت آزادی مشروط نمیتواند کمتر از یک سال و بیشتر از پنج سال باشد، جز در مواردی که مدت باقیمانده کمتر از یک سال باشد که در این صورت مدت آزادی مشروط معادل بقیه مدت حبس است.
در جرایم تعزیری از درجه پنج تا درجه هشت دادگاه میتواند در صورت وجود شرایط مقرر در تعویق مراقبتی، محکوم به حبس را با رضایت وی در محدوده مکانی مشخص تحت نظارت سامانه الکترونیک قرار دهد همچنین دادگاه در صورت لزوم میتواند محکوم را تابع تدابیر نظارتی یا دستورهای ذکرشده در تعویق مراقبتی قرار دهد.
آیا محکومیت های حبس و جزای نقدی نیز شامل آزادی مشروط می شود؟
قانونگذار در بند سه ماده ۳۸ قانون سابق مجازات اسلامی، در مورد افرادی که همزمان به حبس و جزای نقدی محکومیت یافتهاند، تعیین تکلیف کرده و مقرر داشته بود: در اینگونه موارد، شرط استفاده از آزادی مشروط این است که مبلغ مزبور پرداخته شود یا با موافقت دادستان ترتیبی برای پرداخت داده شده باشد، اما قانون جدید راجع به این مورد خاص ساکت است بنابراین از آنجایی که فرض بر این است که حذف این قید ناشی
از اشتباه و فراموشی نبوده است، بنابراین به نظر میرسد قانون مجازات اسلامی مصوب سال۱۳۹۲، اعطای
آزادی مشروط حتی بدون پرداخت جزای نقدی از ناحیه محکوم را مجاز شمرده و ترتیب پرداخت آن
همانند افرادی است که آزادند و صرفا به پرداخت جزای نقدی محکوم شدهاند.
شرایط آزادی مشروط
این شرایط مربوط به عدم وجود سابقه محکومیت به حبس، اجرای قسمتی از مجازت زندان، حُسن اخلاق و رفتار، پیشبینی عدم تکرار جرم و پرداخت ضرر و زیان مدعی خصوصی است.
1ـ عدم وجود سابقه محکومیت به حبس:
آزادی مشروط تنها به محکومی اعطا میشود که برای اولین بار و به علت جرمی به مجازات حبس
محکوم شده باشد. در نتیجه، هرگاه محکوم، دارای سابقه محکومیت به مجازات حبس باشد، نمیتواند
از مزیت آزادی مشروط استفاده کند. قانونگذار بدون توجه به نوع جرم ارتکابی مجرم، تنها «مجازات حبس»
را پایه اعطای آزادی مشروط قرار داده است.
2 ـ اجرای قسمتی از مجازات زندان:
از دیگر شرایط آزادی مشروط، گذراندن دو ثلث مجازات در جرایمی که کیفر قانونی آنها بیش از 3 سال حبس است و گذراندن نصف دوران محکومیت در جرایمی که کیفر قانونی آنها تا 3 سال حبس است، میباشد. بنابراین تا زمانی که محکوم، میزان مقررّه محکومیت خود را در زندان سپری نکرده باشد، حق استفاده از
آزادی مشروط را نخواهد داشت.
دلیل این امر آن است که مجرم میبایست مدتی را در زندان گذرانده و حداقل به طور نسبی اصلاح شده باشد تا بتواند از آزادی مشروط استفاده کند و فقط در این زمان است که میتوان تشخیص داد که مجازات مقرره در مورد او مؤثر بوده است یا خیر؟
3ـ حُسن اخلاق و رفتار:
شرط دیگر اعطای آزادی مشروط این است که مجرم در مدت اجرای مجازات، مستمراً حسن اخلاق نشان داده باشد. این روش از نظر قانونگذار به معنای اصلاح محکوم تلقی شده و او را مستحق استفاده از آزادی مشروط میکند. البته معیار سنجش حسن اخلاق در قانون مشخص نشده است و به نظر میرسد که رعایت مقررات زندان، ملاک تشخیص حسن اخلاق از ضد اخلاق باشد. بنابراین اصلح است که عدهای از افراد متخصص و آگاه به امور اجتماعی، روانی و کارشناسان فنی، حالات و سکنات مجرم را تحتنظر قرار داده و تحولات شخصیت زندانی را بررسی کنند و هنگامی که شخص واقعاً اصلاح شده باشد، به وی آزادی مشروط اعطا نماید.
4ـ پیشبینی عدم تکرار جرم:
از دیگر شروط اعطای آزادی مشروط آن است که بتوان اطمینان حاصل کرد که محکوم پس از آزادی از زندان، دیگر بار مرتکب جرمی نخواهد شد. به عبارت دیگر، باید از اوضاع و احوال محکوم پیشبینی شود که پس از آزادی، دوباره دست به ارتکاب جرم نخواهد زد. البته احراز این شرط بسیار مشکل است، چرا که به سهولت نمیتوان به اندیشه و افکار انسانها پی برد و آن را مورد ارزیابی قرار داد. تنها دلیلی که در این زمینه میتواند ملاک تشخیص دادگاه قرار گیرد، محتویات پرونده کیفری و گزارش سازمان زندانها در مورد رفتار و اخلاق محکوم در طی دوران اقامت در زندان است.
5ـ جبران ضرر و زیان مدعی خصوصی یا بزهدیده:
آخرین شرط اعطای آزادی مشروط این است که محکوم تا آنجا که استطاعت دارد، ضرر و زیانی را که مورد حکم داگاه یا مورد موافقت مدعی خصوصی واقع شده، بپردازد یا قرار پرداخت آن را بدهد و در مجازات حبس توأم با جزای نقدی، مبلغ مزبور را بپردازد یا با موافقت مقام قضایی ترتیبی برای پرداخت داده باشد.
البته عدم استطاعت مالی مانع از این نمیشود که به محکوم آزادی مشروط اعطا نگردد، بلکه همین قدر که او وعده مساعد جهت جبران ضرر و زیان را بدهد و قرائن و امارات هم حکایت از تصمیم وی نمایند، میتوان به او آزادی مشروط داد.
در میان مجازاتهای حدی فقط یک نوع حبس وجود دارد که عبارت از حبس ابد است. برای نمونه یکی از مجازاتهای جرم محاربه، حبس ابد است منظور از محارب افرادی هستند که با در دست گرفتن سلاح و با قصد ایجاد ترس و وحشت در میان مردم امنیت جامعه را بر هم میریزند به موجب قانون یکی از مجازاتهایی که قاضی میتواند در خصوص محارب اعمال کند حبس ابد است.
اگر بخواهیم یک نمونه حبس تعزیری مثال بزنیم میتوانیم به ماده ۷۱۴ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی اشاره کنیم به موجب این ماده هرگاه راننده در اثر بیاحتیاطی موجب قتل غیرعمدی فرد دیگری شود، به شش ماه تا سه سال حبس محکوم میشود.
در این مورد که حبس از انواع حبسهای تعزیری است، قاضی میتواند فرد را یا به شش ماه حبس، یا سه سال حبس یا برای مدتی میان این دو مثلاً دو سال حبس محکوم کند. که البته وکیل کیفری می تواند در این زمینه کمک کند. در ادامه به چند نکته اشاره میکنیم :
چند نکته مهم
درخواست آزادی مشروط با پیشنهاد سازمان زندانها و تأیید دادستان یا دادیار ناظر زندان دادسرای نظامی، در دادگاه مطرح میشود
آزادی مشروط حق محکوم محسوب نمیشود و در صورتی که زندانی مستحق استفاده از آزادی مشروط نباشد، دادگاه یا دادسرا میتواند تقاضای وی را رد کند
دادگاه ترتیبات و شرایطی را که فرد محکوم باید در مدت آزادی مشروط رعایت کند از قبیل سکونت در محل معین یا خودداری از سکونت در محل معین یا خودداری از اشتغال به شغل خاص یا معرفی نوبه ای خود به مراکز تعیین شده و امثال آن در متن حکم قید میکند که در صورت تخلف وی از شرایط مذکور یا ارتکاب
جرم مجدد، بقیه محکومیت وی به حکم دادگاه صادر کننده حکم به مرحله اجرا در میآید.
مرجع تقاضای آزادی مشروط
در مقررات قانون مجازات اسلامی سابق، صدور این حکم منوط به پیشنهاد سازمان زندانها و در صورت تایید دادستان یا دادیار ناظر زندان بوده است، اما در قانون جدید مجازات اسلامی، پیشنهاددهنده دادستان یا قاضی اجرای احکام است. رئیس زندان گزارش مربوط به وضع زندانی در مورد اینکه همواره حسن خلق و رفتار داشته است و نیز این که وضعیت او نشان میدهد پس از آزادی، مرتکب جرم دیگری نخواهد شد، تهیه میکند و به تایید قاضی اجرای احکام میرساند. قاضی اجرای احکام نیز مکلف است پیشنهاد آزادی مشروط را پس از احراز وجود شرایط، به دادگاه صادرکننده حکم تقدیم کند.همچنین دادگاه پس از بررسی پیشنهاد آزادی، میتواند نسبت به صدور حکم آزادی مشروط اتخاذ تصمیم کند
به موجب ماده ۵۹ قانون مجازات اسلامی مدت آزادی مشروط شامل بقیه مدت مجازات میباشد. به عنوان مثال اگر کسی محکوم به ۳ سال حبس شده باشد، پس از گذشت ۱ سال میتواند در صورت حصول شرایط از آزادی مشروط استفاده و ۲ سال باقیمانده را براساس تصمیم دادگاه به صورت آزادی مشروط سپری کند، اما دادگاه میتواند مدت آن را تغییر دهد در هر صورت آزادی مشروط نمیتواند کمتر از ۱ سال و بیشتر از ۵ سال باشد، جز در مواردی که مدت باقیمانده حبس کمتر از ۱ سال باشد که در این صورت مدت آزادی مشروط معادل بقیه مدت حبس است.
تشریفات مربوطه
تشریفات مربوط به اعطای آزادی مشروط بدین نحو است که ابتدا فرد زندانی، تقاضای خود را با توجه به مقررات قانونی آزادی مشروط زندانیان تنظیم کرده و به مقامات مسئول زندان تسلیم مینماید. تقاضا پس از تأیید رئیس زندان محل گذران محکومیت و دادیار ناظر زندان و موافقت دادستان، به سازمان اداره زندانها ارسال میگردد. از طریق سازمان مذکور، پرونده زندانی به دادگاه صادرکننده دادنامه محکومیت قطعی فرستاده میشود تا پس از بررسی محتویات پرونده، در صورتی که زندانی را واجد شرایط اعطای آزادی مشروط تشخیص دهند، مبادرت به صدور حکم کنند.
در صورت انحلال دادگاه صادرکننده حکم، صدور حکم آزادی مشروط از اختیارات دادگاه جانشین است. دادگاه ذیصلاح در وقت فوقالعاده تشکیل جلسه داده و نسبت به پیشنهاد ارائه شده اتخاذ تصمیم مینماید. دادگاه میتواند با توجه به اوضاع و احوال وقوع جرم و خصوصیات روانی و شخصیت محکوم او را در مدت آزادی مشروط به اجرای دستورهایی که عموماً جنبه تربیتی دارند ملزم کند.
نتیجه گیری
بطور کلی به موجب ماده ۶۱ قانون مجازات اسلامی هرگاه محکوم در مدت آزادی مشروط بدون عذر موجه از دستورهای دادگاه تبعیت نکند برای بار اول ۱ تا ۲ سال به مدت آزادی مشروط او افزوده میشود در صورت تکرار یا ارتکاب یکی از جرائم عمدی مستوجب مجازات حد، قصاص، دیه یا تعزیر تا درجه ۷ علاوه بر مجازات جرم جدید مدت باقیمانده محکومیت نیز در خصوص وی اجرا میشود در غیر این صورت آزادی او قطعی میگردد.
درصورتیکه تمایل به مشاوره با وکیل حقوقی و بهترین وکیل تهران دارید میتوانید بصورت آنلاین از وکیل مورد نظر نوبت گرفته و یا بصورت تلفنی مشاوره (رایگان ) دریافت نمایید.
این مقالی در خصوص وکیل حقوقی بسیار عالی بود