امروزه یکی از سازوکارهای پیش بینی شده در قانون برای حل اختلافات حقوقی طرفین داوری می باشد. در واقع امروزه درصورتی که شرایط داوری برقرار باشد، افراد بیشتر حل اختلافات فی مابین خود به داور ارجاع می دهند. برای مثال قراردادی را در نظر بگیرید که در متن آن قرارداد برای حل اختلافات احتمالی قضاوت پیش بینی شده باشد و طرفین بخواهند تا برای حل اختلافات خود پیش از هر اقدام حقوقی و مراجعه به دادگاه از طریق قضاوت این اختلاف پیش آمده را حل و فصل کنند. داوری حتی در حقوق اسلام نیز مورد توجه بوده و از آن به حکمیت یاد شده و داور را قاضی تحکیم می دانند. به جهت اهمیت موضوع داوری و به این دلیل که افراد بیشتر ترجیح می دهند مسائل خود را بدون فرایند پیچیده و اغلب زمان بر در دادگاه های حقوقی حل و فصل کنند، در مقاله ی پیش رو قصد داریم شما را با داوری، شرایط داوری ونحوه ی تعیین داور، نحوه ی ارجاع اختلاف به داوری ، چگونگی صدور رای داوری و اجرای آن، نحوه ی تنظیم موافقت نامه داوری سایر مسائل مربوط به داوری در قوانین و مقررات آشنا کنیم.
داوری حقوقی چیست؟
به زبان ساده داوری عبارت است از فصل اختلافات بین طرفین در خارج از دادگاه به وسیله ی شخص یا اشخاصی که دو طرف دعوا یا شخص ثالث آن ها را در این جهت انتخاب نموده باشند.در مواد ۴۵۴ الی ۵۰۱ قانون آیین دادرسی مدنی به بحث قضاوت پرداخته شده است و برای نخستین بار در ماده ی ۶ قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب مصوب ۱۳۷۳ برای نخستین بار از داور با عنوان قاضی تحکیم نام برده شد.مطابق با این ماده: 《 طرفین دعوا در صورت توافق می توانند برای احقاق حق و فصل خصومت، به قاضی تحکیم مراجعه نمایند.》 در این ماده، منظور از قاضی تحکیم همان داور است. داوری حقوقی یک موضوع قراردادی است و ریشه در توافق طرفین دارد.
داور کیست و چه شرایطی باید داشته باشد؟
داور در معنای لغوی به معنای صاحب داد است و در اصطلاح حقوقی شخصی است (اعم از شخص حقیقی یا حقوقی) که در صورت بروز اختلاف و مرافعه میان دو یا چند نفر قضاوت می کند. برای آنکه داور بتواند میان افراد داوری کند لازم است شرایط و ویژگی هایی داشته باشد:
مطابق با ماده ی ۴۶۶ قانون آیین دادرسی مدنی، اشخاص زیر را هر چند با تراضی نمی توان به عنوان داور انتخاب نمود:
۱- اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی هستند.
۲- اشخاصی که به موجب حکم قطعی دادگاه و یا در اثر آن از داوری محروم شده اند.
منظور از اهلیت قانونی چیست؟
در شرایط داوری حقوقی گفتیم که در هنگام تعیین داور باید توجه داشته باشم که فردی که به عنوان داور انتخاب می شود باید اهلیت قانونی داشته باشد. منظور از اهلیت قانونی آن است که شخص بتواند قابلیت اجرای حق را داشته باشد برای مثال یک کودک اهلیت قانونی ندارد و باید به سن رشد و بلوغ برسد تا بتواند در اموال خود تصرفات انجام دهد بنابراین در این جا هم منظور از اینکه داور باید اهلیت قانونی داشته باشد آن است که محجور نباشد.
همچنین مطابق با ماده ی ۴۷۰ این قانون، کلّیه قضات و کارمندان اداری شاغل در محاکم قضایی نمی توانند داوری حقوقی نمایند هر چند با تراضی طرفین باشد. مطابق با ماده ی ۴۶۹ قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه نمی تواند اشخاص زیر را به سِمَت داور معین نماید مگر با تراضی طرفین:
۱- کسانی که سن آنان کمتر از بیست و پنج سال تمام باشد.
۲- کسانی که در دعوا ذی نفع باشند.
۳- کسانی که با یکی از اصحاب دعوا قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند.
۴- کسانی که قیّم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوا می باشند یا یکی از اصحاب دعوا مباشر امور آنان باشد.
۵- کسانی که خود یا همسرانشان وارث یکی از اصحاب دعوا باشند.
۶- کسانی که با یکی از اصحاب دعوا یا با اشخاصی که قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم با یکی از اصحاب دعوا دارند، در گذشته یا حال دادرسی کیفری داشته باشند.
۷- کسانی که خود یا همسرانشان و یا یکی از اقربای سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم او با یکی از اصحاب دعوا یا زوجه و یا یکی از اقربای نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم او دادرسی مدنی دارند.
۸- کارمندان دولت در حوزه ماموریت آنان.
چگونگی تعیین داور و شرایط داوری
تعیین داور ممکن است توسط طرفین اختلاف، به عمل آید یا اینکه به شخص ثالثی واگذار شود و یا اینکه ممکن است علیرغم توافق به قضاوت ، طرفین زمان بروز اختلاف در مورد تعیین داور اختلاف پیدا کنند. در این صورت طرفی که خواهان قضاوت است یک نفر را به عنوان داور خود انتخاب می کند و طی اظهارنامه ای مشخصات داور خود را و مشخصات اختلاف را برای طرف مقابل می فرستد. اگر طرف مقابل ( ممتنع) ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه داور اختصاصی خود را انتخاب نکند در این صورت خواهان می تواند تعیین داور را از دادگاه درخواست کند.
تعداد داوران تابع توافق طرفین است. داور می تواند واحد یا متعدد باشد و اگر متعدد باشد به آن هیات داوری می گویند. همچنین داور می تواند شخص حقیقی یا حقوقی باشد.
دعاوی غیر قابل ارجاع
اگرچه بیشتر دعاوی قابلیت ارجاع به داوری را دارند اما برخی از دعاوی وجود دارند که امکان ارجاع به قضاوت ندارند این موارد استثنائی در ماده ی ۴۷۸ قانون آیین دادرسی پیش بینی شده است به موجب این ماده، هرگاه ضمن رسیدگی مسائلی کشف شود که مربوط به وقوع جرمی باشد و در رای داور موثر بوده و تفکیک جهات مدنی از جزایی ممکن نباشد و همچنین در صورتی که دعوا مربوط به نکاح یا طلاق یا نسب بوده و رفع اختلاف در امری که رجوع به قضاوت شده متوقف بر رسیدگی به اصل نکاح یا طلاق یا نسب باشد، رسیدگی داوران تا صدور حکم نهایی از دادگاه صلاحیتدار نسبت به امر جزایی یا نکاح یا طلاق یا نسب متوقف می گردد.
بنابراین اولا رسیدگی به جرم حتی جرایم قابل گذشت قابل ارجاع به داوری نیست اما ضرر و زیان ناشی از جرم قابل ارجاع به داوری است.
منظور از موافقت نامه ی داوری چیست؟
منظور از موافقت نامه داوری عقدی است که به موجب آن طرفین توافق می نمایند که دعوای فعلی خود یا اختلاف احتمالی خود را که در آینده ممکن است ایجاد شود، برای رسیدگی و صدور رای به داوری یک یا چند نفر ارجاع دهند.
انواع موافقت نامه های داوری
موافقت نامه داوری به دو نوع قرارداد داوری و شرط داوری تقسیم می شود:
۱-قرارداد : بر اساس ماده ی ۴۵۴ قانون آیین دادرسی مدنی کلّیه اشخاصی که اهلّیت اقامه دعوا دارند می توانند با تراضی یکدیگر منازعه و اختلاف خود را خواه در دادگاهها طرح شده یا نشده باشد و در صورت طرح در هر مرحله ای از رسیدگی باشد، به داوری یک یا چند نفر ارجاع دهند.
همچنین بر اساس ماده ی ۴۹۴ قانون آیین دادرسی مدنی، چنانچه دعوا در مرحله فرجامی باشد، و طرفین با توافق تقاضای ارجاع امر به داوری را بنمایند یا مورد از موارد ارجاع به قضاوت تشخیص داده شود، دیوان عالی کشور پرونده را برای ارجاع به داوری به دادگاه صادرکننده رای فرجام خواسته ارسال می دارد.
بنابراین قرارداد وی پس از وقوع اختلاف منعقد می شود و تفاوتی ندارد که قبل از اقامه ی دعوا و یا پس از آن باشد و چنانچه پس از اقامه ی دعوا باشد تفاوتی ندارد که دعوا در مرحله ی بدوی، تجدید نظر و یا دیوان عالی کشور مطرح باشد.
۲-شرط داوری : بر اساس ماده ی ۴۵۵ قانون آیین دادرسی مدنی، متعاملین می توانند ضمن معامله ملزَم شوند و یا به موجب قرارداد جداگانه تراضی نمایند که در صورت بروز اختلاف بین آنان به داوری مراجعه کنند و نیز می توانند داور یا داوران خود را قبل یا بعد از بروز اختلاف تعیین نمایند. بنابراین، این نوع قضاوت زمانی مورد توافق قرار می گیرد که نه تنها اختلاف و نزاعی در بین نیست بلکه ممکن است هیچ گاه رخ ندهد.چنین موافقت نامه ی داوری پیش از وقوع اختلاف یا به صورت شرط ضمن عقد است و یا به صورت قرارداد جداگانه.
مهلت و مدت
در این خصوص باید توجه داشت که قاعده ی اصلی در مهلت قضاوت توافق طرفین در موافقت نامه ی داوری است. به موجب قانون چنانچه طرفین علی رغم انتخاب وی، مدت قضاوت را تعیین کرده باشند مدت داوری حقوقی سه ماه است.
نحوه ی رسیدگی و صدور رای داوری
رسیدگی داوران تابع تشریفات قانونی نیست اما داوران مکلف اند اصول اساسی دادرسی مثل رعایت حقوق طرفین و… را رعایت کنند. وگرنه مطابق با قانون می توان علیه داوری که با تقصیر و سهل انگاری خود موجب بروز خسارت شده دعوای مسئولیت مدنی طرح کرد.داوران باید همانند دادگاه حداقل یک جلسه ی دادرسی تشکیل دهند و در صورت لزوم می توانند موضوع را به کارشناسی ارجاع دهند. اگر نیاز به قرار تامین خواسته یا دستور موقت در فرایند دادرسی باشد وی می تواند صدور این قرارها را از دادگاه درخواست کند.پس از طی فرایند رسیدگی رای توسط وی یا داوران صادر می شود و در صورت اختلاف میان هیات داوری رای اکثریت ملاک است. رای او به شیوه ای که طرفین توافق کرده اند مثلا ایمیل و… و در فرض عدم توافق از طریق دادگاه به طرفین ابلاغ می شود. البته این رای ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ در دادگاه عمومی حقوقی قابل اعتراض است.
اجرای رای
رای داور به خودی خود توان اجرایی ندارد. بنابراین اگر یکی از طرفین دعوا آن را به اختیار و در ظرف مدت ۲۰ روز از تاریخ صدور رای اجرا نکند، طرف دیگر می تواند از دادگاه درخواست اجرای آن را نماید. در این صورت دادگاه درخواست را بررسی می کند و دستور اجرا صادر می کند.
نتیجه گیری
داوری به عنوان یکی از نهاد هایی که به اغلب دعاوی حقوقی می باشد که در قانون پیش بینی شده است. این نهاد به دلیل آنکه فاقد تشریفات و پیچیدگی های نظام دادرسی در سایر دادگاه ها و مراجع قضایی است و علی الاصول باعث جلوگیری از طولانی شدن فرایند رسیدگی می شود، امروزه بسیار مورد توجه اشخاص واقع شده است. شما میتوانید با تنظیم موافقت نامه ی داوری و شناختن شرایط داوری ، از این روش در حل اختلاف پیش آمده در کارتان استفاده کنید.
درصورتیکه تمایل به مشاوره با بهترین وکیل تهران و وکیل حقوقی مجرب دارید میتوانید بصورت تلفنی مشاوره (رایگان) دریافت نمایید.
بدون دیدگاه