دیه مالی است که قانونگذار برای جنایت بر جان یا عضوی از بدن شخصی که مورد جنایت قرار گرفته به وی یا ولی اولیاء دم او پرداخت میشود.بنابراین چنانچه گفته شدپرداخت دیه بر عهده شخصی است که به دیگری ضربه و خسارتی وارد کرده باشد، اما گاهی اوقات و در مواردی خاص و استثنایی دیه فرد از صندوق بیت‌المال پرداخت میشود. در این مقاله به بررسی موقعیت هایی میپردازیم که در آن پرداخت دیه از بیت المال صورت می گیرد.
بیت المال اموالی است که متعلق به همه ی مسلمانان که در اختیار امام مسلمانان قرار دارد تا در مواردی به عدل و انصاف بین مسلمانان تقسیم شود و مورد استفاده همگان قرار گیرد. به عبارت بهتر حق الناسی است در دست امام یا حاکم عادل قرار دارد و مورد مصرف عموم قرار میگیرد.
در چه صورتی دیه افراد از بیت المال پرداخت میشود؟
- در صورتی که افرادی در اثر اغتشاشات و آشوب ها کشته شوند.
- در صورتی که مدعی در دعوی ادله کافی ندارد و حاضر به قسم خوردن نیست اما با قسم مدعی علیه دعوی خاتمه پیدا میکند.
- هنگامی که تصادفی روی دهد که نه اولیای دم متوفی شناسایی شوند و نه مقصر حادثه مشخص باشد.
- در صورتی که جسد مقتولی در خیابان و اماکن عمومی پیدا شود و مشخص نباشد که قاتل چه کسی است و یا شخصی در اثر شلوغی کشته شود ، دیه از بیت‌المال پرداخت میشود.
- هرگاه محکوم به قصاص عضو یا تعزیر یا حد غیرمستوجب سلب حیات در اثر اجرای مجازات کشته شود یا صدمه‌ای بیش از مجازاتی که درحکم برای او مشخص شده، چنانچه قتل یا صدمه، عمدی یا مستند به تقصیر باشد، احرا کننده ی حکم، حسب مورد به قصاص یا دیه محکوم میشود. در غیر این صورت در مورد قصاص و حد، ضمانتی وجود ندارد و در تعزیرات، دیه از بیت المال پرداخت میشود
- مواردی که جنایت، نظم و امنیت عمومی را بر هم زند یا احساسات عمومی را جریحه دار کند و مرتکب مستحق قصاص باشد اما خواهان قصاص توانایی پرداخت ما به تفاوت دیه یا سهم دیگران که دارای حق درخواست قصاص هستند را نداشته باشد، با درخواست دادستان و تأیید رئیس قوه قضائیه، مقدار مذکور از بیت المال پرداخت میشود.
- هرگاه در جنایت عمدی به علت مرگ یا فرار دسترسی به مرتکب ممکن نباشد و مرتکب مالی نداشته باشد، در غیر قتل دیه بر بیت المال هست (همچنین جنایت شبه عمدی و خطای محض) و در قتل در صورت نبود عاقله جانی یا عدم تمکن او دیه از بیت المال پرداخت میشود.
- در صورتی که مرتکب، عاقله نداشته باشد، یا عاقله او به دلیل ناتوانی مالی نتواند دیه را در مهلت مقرر بپردازد، دیه توسط مرتکب و در صورت عدم تمکن از بیت المال پرداخت میشود
- هرگاه مأموری در اجرای وظایف قانونی، عملی را مطابق مقررات انجام دهد و همان عمل موجب فوت یا صدمه بدنی کسی شود، دیه برعهده بیت المال است
- در موارد وقوع قتل و عدم شناسایی قاتل که با تحقق لوث نوبت به قسامه مدعی علیه برسد و او اقامه قسامه کند، دیه از بیت المال پرداخت میشود و در غیر موارد لوث چنانچه نوبت به سوگند متهم برسد و طبق مقررات بر عدم انجام قتل سوگند بخورد دیه از بیت المال پرداخت میشود.
لازم به ذکر است گفته شود، لوث به معنی است که مدارک اثبات قتل ضعیف است و با قسم ثابت میشود و در صورت اثبات با قسم فقط دیه پرداخت می شود.
- در صورتی که قاضی حکم اشتباه صادر نماید، حکم به مجازات یا اقدام تأمینی و تربیتی و اجرای آن‌ها حسب مورد نباید از میزان و کیفیتی که در قانون یا حکم دادگاه مشخص شده است تجاوز کند و هرگونه صدمه و خسارتی که از این جهت حاصل شود، درصورتیکه از روی عمد یا تقصیر باشد حسب مورد موجب مسؤولیت کیفری و مدنی است و در غیر اینصورت، خسارت از بیت المال جبران میشود
آیا پرداخت دیه از بیت المال مختص به جرم قتل است؟
در پاسخ باید گفت خیر در قانون اشاره صریح و مستقیمی بز این موضوع نشده است اما هیات عمومی دیوان عالی کشور با صدور رای وحدت رویه‌ای اعلام کرد شخصی که مورد جنایت واقع شده، در صورت عدم دسترسی به مرتکب جنایت، از بیت‌المال پرداخت میشود
آیا تغلیظ دیه در ماه های حرام در پرداخت دیه از طریق بیت‌المال تاثیری دارد؟
در این مورد بین حقوقدانان و فقها اختلاف نظر وجود دارد:
- گروهی معتقدند، در تمام مواردی که پرداخت دیه بر عهده‌ی بیت‌المال است، چنانچه قتل در ماه حرام واقع شده باشد، حکم تغلیظ دیه ،یعنی اضافه شدن یک سوم به مبلغ دیه نسبت به بیت‌المال نیز جاری است
- عده ای به دلیل تعارض این موضوع با اصل شخصی بودن مجازات و لزوم احتیاط در مصرف از بیت المال در مواردی همچون زمانی که عاقله ای وجود ندارد یا توانایی پرداخت دیه ندارد و یا قتل در اثر اشتباه مجری قانون و فرد نظامی و یا حکم اشتباه دادگاه تغلیظ دیه بر بیت المال ثابت است و در همه موارد تغلیظ دیه در بیت المال اثری ندارد
رأی وحدت رویه شماره ٧٩٠ ــ١٣٩٩/۴/١٠ ھیأت عمومی دیوانعالی کشور:
قانونگذار به شرح مواد ۴٣۵ ،۴٧۴ ،۴٧۵ و ۴٨٧ قانون مجازات اسلامی مصوب ١٣٩٢ و با لحاظ موازین فقھی، در ھمه موارد قتل نفس یا مادون آن که به مرتکب دسترسی حاصل نشده است اعم از آنکه شناسایی شده یا نشده باشد، پرداخت دیه از بیت المال را مقرر کرده است که البته در موارد شناسایی مرتکب و عدم دسترسی به وی، پرداخت دیه از بیت المال در صورتی ممکن است که ترتّب مذکور در مواد قانونی مربوط رعایت شود. بنا به مراتب، در مواردی که مرتکب صدمه عمدی مادون قتل شناسایی نشده باشد ، پرداخت دیه بر عھده بیت المال است و رأی شمارة ١٣۶۵ مورخ ١٣٩۶/١٢/٢٣ شعبة ٢۴ دادگاه تجدیدنظر استان خوزستان تا حدی که با این نظر انطباق دارد به اکثریت آراء ھیأت عمومی، صحیح و قانونی تشخیص داده می شود. این رأی طبق ماده ۴٧١ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ١٣٩٢ با اصلاحات بعدی، در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور، دادگاهھا و سایر مراجع اعم از قضایی و غیر آن لازم الاتباع است.
نحوه وصول دیه از بیت المال به چه صورت است؟
از دو طریق حقوقی و کیفری قابل پیگیری است:
- هنگام مطالبه دیه توسط شاکی یا اولیاء دم از بیت‌المال، پرونده کیفری بدون صدور قرار مجرمیت و کیفرخواست به دادگاه عمومی جزایی ارجاع داده میشود و دادگاه با بررسی موضوع و شناخت و تشخیص شرایط قانونی، مبادرت به صدور حکم مبنی بر پرداخت دیه از بیت المال می‌نماید
- در صورتی که اولیاء دم یا مجنی علیه به عنوان خواهان، دعوای حقوقی مطرح نمایند در این صورت برای صدور حکم از دادگاه حقوقی تقدیم دادخواست با کلیه شرایط مقرر در قانون لازم است و دادخواست باید به طرفیت وزارت دادگستری تقدیم شود
در چه شرایطی در حوادث رانندگی دیه از بیت المال پرداخت می شود؟
نتیجه‌گیری
مبحث دیه از جمله مواردی است که مربوط به جرم و جنایات و قانون مجازات اسلامی است که نتیجه‌ی اعمالی است که پیامد کیفری دارند، پرداخت دیه از سوی ضارب یا قاتل به شخص مصدوم یا وراث مقتول صورت میگیرد اما در مواردی پیش می‌آید که پرداخت دیه ی نفس یا ضرب و جرح بر عضو بدن بر عهده ی بیت المال است که از صندوق قوه قضاییه پرداخت میشود، بنابراین برای پیگیری های لازم و دقیق‌تر بهتر از با وکلای مجرب در شاخه ی حقوق کیفری مشورت شود.
درصورتیکه تمایل به مشاوره با وکیل حقوقی ، وکیل کیفری و یا وکیل خانواده دارید میتوانید بصورت آنلاین از وکیل مورد نظر نوبت گرفته و یا بصورت تلفنی مشاوره (رایگان ) دریافت نمایید.
بدون دیدگاه