شاید شما هم بار ها کلمه ی اعسار را شنیده باشید و برای شما سوال شده باشد که اعسار چیست؟ معسر کیست؟ اعسار در دعاوی خانوادگی چگونه مطرح می شود؟
اعسار از جمله مفاهیم رایج و کاربردی حقوقی است که در نظام حقوقی ما به عنوان یکی از مهم ترین مسائل در جریان رسیدگی در مراجع قضایی مطرح می شود.
همچنین بحث اعسار در دعاوی خانوادگی به جهت دارا بودن آثار مالی از نقش به سزایی برخوردار است که لازم است درباره ی آن، آگاهی بیشتری داشته باشیم.
به همین جهت؛ در مقاله پیش رو تلاش شده است تا نکاتی پیرامون دعوای اعسار و نقش آن در دعاوی خانوادگی و در نهایت مزایای صدور حکم اعسار در این دعاوی را بررسی کنیم.
اعسار چیست؟
به لحاظ لغوی اعسار از ریشه ی ” عُسر” مشتق می شود و به معنای سختی و دشواری است.به لحاظ حقوقی منظور از اعسار ناتوانی در پرداخت است و بنابراین به کسی که ناتوان از پرداخت باشد معسر می گویند. گاهی ممکن است افراد ضمن آنکه ادعا دارند حقی از آن ها ضایع شده است توانایی مالی کافی برای پرداخت هزینه ی دادرسی جهت طرح دعوا را ندارند. از این رو قانونگذار به این اشخاص اجازه داده است که با اثبات اعسار بتوانند دعوای خود را مطرح کنند.
انواع اعسار
اعسار در یک تقسیم بندی اولیه به دو نوع اعسار از پرداخت هزینه ی دادرسی و اعسار از پرداخت محکوم به (آن چیزی که مورد حکم واقع شده است) تقسیم می شود.
۱) اعسار از پرداخت هزینه دادرسی
از آن جایی که طرح هر دعوایی و به دنبال آن فرایند دادرسی تا اخذ حکم نیازمند هزینه هایی خواهد بود و این هزینه ها به تبع نوع دعوای مطرح شده در دادگاه می تواند متفاوت باشد یک نوع از اعسار، اعسار از پرداخت هزینه های دادرسی است و مطابق ماده ی ۵۰۴ قانون آیین دادرسی مدنی: ” معسر از هزینه ی دادرسی کسی است که به واسطه ی عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود به طور موقت قادر به تادیه آن نیست.”
۲) اعسار از پرداخت محکوم به
به معنای ناتوانی از پرداخت دیونی است که به موجب حکم دادگاه حقوقی یا کیفری محکوم به تادیه ی آن ها است. دادگاه در این نوع دادخواست اعسار پس از بررسی این که فرد توانایی مالی ندارد با ملاحظه وضعیت او، مهلت مناسبی را برای پرداخت بدهی می دهد و یا حکم به پرداخت قطعی دین و بدهی او می دهد.
دعوای خانوادگی چیست؟
طبق ماده ی ۴ قانون حمایت خانواده دعاوی خانوادگی که در صلاحیت دادگاه خانواده هستند شامل موارد زیر هستند: نامزدی و خسارات ناشی از برهم زدن آن، نکاح دائم، موقت و اذن در نکاح،شروط ضمن عقد نکاح، ازدواج مجدد ، جهیزیه، مهریه، نفقه زوجه و اجرت المثل ایام زوجیت، تمکین و نشوز، طلاق، رجوع، فسخ و انفساخ نکاح، بذل مدت و انقضای آن، ولایت قهری، قیمومت، امور مربوط به ناظر و امین اموال محجوران، وصایت در امور مربوط به آنان، نفقه اقارب، امور راجع به غایب مفقود الاثر، سرپرستی کودکان بی سرپرست، اهدای جنین؛ تغییر جنسیت.
اعسار از پرداخت هزینه دادرسی در دعاوی خانوادگی
طبق ماده ی ۵ قانون حمایت خانواده:” در صورت عدم تمکن مالی هر یک از اصحاب دعوا دادگاه می تواند پس از احراز مراتب و با توجه به اوضاع و احوال، وی را از پرداخت هزینه دادرسی، حق الزحمه کارشناسی، حق الزحمه داوری و سایر هزینه ها معاف یا پرداخت آن را به زمان اجرای حکم موکول کند.”
اعسار از پرداخت محکوم به در دعاوی خانوادگی
با توجه به موارد مذکور در ماده ی ۴ قانون حمایت خانواده دعاوی مربوط به مهریه، نفقه زوجه ،اجرت المثل ایام زوجیت و نفقه ی اقارب اموری هستند که ادعای اعسار از پرداخت محکوم به در آن ها قابلیت طرح دارد.
ادعای اعسار از پرداخت مهریه
کسی که به پرداخت مهریه محکوم می شود در صورت ناتوانی از پرداخت مهریه و اثبات این ناتوانی و نداشتن مال می تواند از مزایای اعسار استفاده کند.همچنین در مواردی ممکن است که زوج قصد طلاق همسر خود را دارد ولی توانایی مهریه به صورت یکجا و نقدی را ندارد.در این صورت مرد می تواند دادخواست اعسار دهد و اگر اعسار ایشان پذیرفته شد دادگاه می تواند مهریه را قسطی کند تا مرد ضمن اینکه زن خود را طلاق می دهد مهریه را نیز به صورت ماهیانه پرداخت کند.
مدارک لازم برای دادخواست اعسار از پرداخت مهریه شامل موارد زیر است:
۱) رای محکومیت به مهریه
۲) استشهادیه (شهادت کتبی دو نفر که مطلع از اعسار آن شخص هستند)
۳)صورت کلیه ی اموال منقول و غیر منقول
۴) میزان وجوه نقدی در کلیه ی حساب های بانکی
۵)فهرست کلیه ی نقل و انتقالات اموال در یک سال گذشته
البته بعضی از اموال به جهت آن که جزو مستثنیات دین تلقی می شوند قابلیت توقیف ندارد که طبق ماده ی ۲۴ قانون نحوه ی اجرای محکومیت های مالی مصوب ۱۳۹۴ عبارتند از:
” مستثنیات دین صرفا شامل موارد زیر می شوند:
الف)منزل مسکونی که عرفا در شان محکوم علیه در حالت اعسار او باشد
ب)اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است
ج)آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفا آذوقه ذخیره می شود
د)کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شان آن ها
ه)وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران،کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آن ها و افراد تحت تکفلشان لازم است
و)تلفن مورد نیاز مدیون
ز)مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستاجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شان او نباشد.
قابل ذکر است که اگر مرد اموالی( به جز مستثنیات دین) داشته باشد و زن بتواند آن اموال را شناسایی و معرفی کند می تواند سریعا این اموال را توقیف کند که در این صورت دیگر دادخواست اعسار مرد پذیرفته نخواهد شد و اموال او به نفع زن توقیف می شود.
قانون جدید مهریه برای بیشتر از ۱۱۰ سکه
در صورتی که دادخواست اعسار زوج پذیرفته نشود مطابق با ماده ی ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ صرفا تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی و یا معادل آن در خصوص مهریه وجه نقد امکان جلب وجود دارد و نسبت به باقی مهریه امکان جلب وجود ندارد.
در این خصوص ماده ی ۲۲ قانون حمایت خانواده مقرر می دارد: “هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا یکصد و ده سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد وصول آن مشمول مقررات ماده ۲ قانون اجرای محکومیت های مالی است.چنانچه مهریه بیشتر از این میزان باشد در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است.رعایت مقررات مربوط به محاسبه مهریه به نرخ روز کماکان الزامی است.”
ادعای اعسار از پرداخت نفقه زوجه
نفقه شامل هزینه های زندگی و وسایل لازم از جمله خانه، لباس و … است که با انعقاد عقد نکاح برعهده ی مرد است. بعد از اینکه زن توسط حکم دادگاه، همسر خود را ملزم به پرداخت نفقه کند و مرد توانایی پرداخت نفقه را نداشته باشد زوجه مطابق ماده ی ۱۱۲۹ قانون مدنی می تواند دادخواست طلاق تنظیم کند. مطابق این ماده: “در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه و عدم امکان اجرا حکم محکمه و الزام او به دادن نفقه زن می تواند برای طلاق به حاکم رجوع کند و حاکم شوهر او را اجبار به طلاق می نماید همچنین است که در صورت عجز شوهر از دادن نفقه.”
در حالتی که زوج دادخواستی به خواسته اعسار از پرداخت نفقه دهد در صورت صدور حکم اعسار، دادگاه دین او را تقسیط می کند و در این حالت زوجه نمی تواند به علت عدم پرداخت یک جای نفقه حبس زوج تا زمان تادیه دین را بخواهد.
ادعای اعسار از پرداخت اجرت المثل ایام زوجیت
چنانچه زن کار هایی که به عهده ی وی نبوده و به درخواست شوهر انجام داده باشد و این موضوع برای دادگاه نیز ثابت شود دادگاه اجرت المثل کارهای انجام شده را محاسبه و به پرداخت آن حکم می دهد.
این موضوع در تبصره ی ماده ی ۳۳۶ قانون مدنی مورد تاکید قرار گرفته است. مطابق با این ماده: “چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا بر عهده ی وی نبوده و عرفا برای آن اجرت المثل باشد به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت المثل کار های انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می نماید.”
بنابراین با توجه به شرایطی که در قانون تعیین شده زن می تواند درخواست مطالبه ی اجرت المثل کند.اگر رای قطعی محکومیت به پرداخت اجرت المثل صادر شده باشد و شوهر ظرف یک ماه با دادن دادخواست اعسار از پرداخت اجرت المثل ایام زوجیت تقاضای قسط بندی مبلغ محکومیت اجرت المثل را درخواست کند و دادگاه در صورت وجود شرایط اعسار، حکم به تقسیط صادر می کند البته به شرطی که شوهر مالی برای توقیف و پرداخت نداشته باشد.
به طور کلی می توان گفت دادخواست اعسار و ناتوانی مالی و تقسیط اجرت المثل ایام زوجیت (زناشویی) همان روندی را طی می کند که دادخواست مربوط به اعسار از پرداخت مهریه طی می کند.
ادعای اعسار از پرداخت نفقه ی اقارب
اقارب گروه خاصی از نزدیکان محسوب می شوند که به شرط نداشتن استطاعت مالی آنان، واجب النفقه هستند و باید به آنان نفقه پرداخت شود به نحوی که خود منفق با پرداخت نفقه ی آنان، در امرار معاش خود دچار مشکل نشود.
طبق ماده ی ۱۲۰۵ قانون مدنی در صورت عدم پرداخت نفقه ی اقارب و در صورتی که الزام منفق به پرداخت نفقه ای که بر عهده ی اوست ممکن نباشد، دادگاه می تواند به مقدار نفقه از اموال منفق در اختیار افراد واجب النفقه قرار دهد.از آن جا که پرداخت نفقه ی اقارب منوط به تمکن مالی منفق است در صورت اثبات اعسار او ملزم به پرداخت نفقه اقارب نمی شود.
نتیجه گیری
امروزه با توجه به شرایط اقتصادی و مشکلات ناشی از آن، دعوای اعسار به یکی از دعاوی رایج و مهم در مراجع قضایی اعم از حقوقی و کیفری تبدیل شده است.دعوای اعسار در یک تقسیم بندی به دو نوع دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی و دعوای اعسار از پرداخت محکوم به تقسیم می شود.طرح دعوای اعسار به خصوص در دعاوی و پرونده های خانوادگی مزایای خاص خود را دارد و با اثبات اعسار و ناتوانی مالی فرد در دادگاه عموما حکم به تقسیط مال داده می شود. این موضوع به ویژه در دعوای مطالبه ی مهریه زوجه و با توجه به مهریه های سنگین امروزی تاثیر به سزایی دارد و ممکن است روند دادرسی را به گونه ای دیگر تغییر دهد.
جهت اخذ مشاوره تلفنی رایگان از وکیل خانواده و وکیل حقوقی با ما تماس بگیرید.
