ورشکستگی چیست؟

هنگامی که تاجران به عملیات تجاری می پردازند دائما بدهکار می شوند و این بدهی را پرداخت می کنند. این یک فرآیند عادی برای فعالیت تاجران است. در واقع عملیات و معاملات تاجر، نسیه و اعتباری است. تاجران نسیه خرید می کنند و نقد می فروشند و از تفاضل این دو سود می برند. تاجران بدهی هایشان را با طلب هایشان می پردازند اما گاهی شرایط به گونه ای رخ می دهد که بنا به علل مختلف این گردش عادی عملیات و معاملات تاجر با خلل مواجه می شود. اختلال در گردش مالی تاجر نه تنها برای خود تاجر بلکه برای دیگران نیز ممکن است مشکل ساز شود. برای مثال تاجر بعدی در انتظار آن است که بدهی او تسویه شود بنابراین ورشکستگی مسئله ی مهمی است که اگر بر آن چشم ببندیم ممکن است بحران اقتصادی و اجتماعی به بار آورد بنابراین قانون گذار در مسئله ی ورشکستگی با وضع قوانین و مقررات ورود پیدا می کند تا مانع از ایجاد یک بحران بزرگ شود. به جهت اهمیت موضوع ورشکستگی و قوانین حمایتی آن، ما نیز در این مقاله قصد داریم تا شما را با مفهوم ورشکستگی، انواع ورشکستگی، نحوه ی اعلام ورشکستگی، چگونگی دریافت حکم ورشکستگی و سایر مقررات راجع به این موضوع آشنا کنیم.

ورشکستگی چیست؟

مطابق با ماده ۴١٢ قانون تجارت؛ ورشکستگی تاجر یا شرکت تجارتی در نتیجهی توقف از تأدیه ی وجوهی که بر عهده ی او است حاصل میشود. بنابراین به زبان ساده منظور از ورشکستگی عدم قدرت تاجر به پرداخت دیون خود می باشد و با صدور حکم ورشکستگی تاجر از تصرف در اموال خود منع می شود.

تاجر بودن، شرط مهم اعلام ورشکستگی

مطابق با قانون در ایران مقررات ورشکستگی مخصوص شخص تاجر است پس به طور کلی می توان گفت اشخاص زیر ممکن است ورشکسته شوند:
● اشخاص حقیقی تاجر
● شرکت های تجاری ( شامل شرکت های تضامنی، نسبی، سهامی عام و سهامی خاص، شرکت مختلط سهامی و شرکت های تعاونی)
بنابراین اشخاص غیر تاجر در صورت ناتوانی از تادیه دیون خود نمی توانند دادخواست ورشکستگی بدهند بلکه باید دادخواست اعسار بدهند. این امر در ماده ی ١۵ قانون نحوه ی اجرای محکومیت های مالی نیز بیان شده است که دادخواست اعسار از تجار و اشخاص حقوقی پذیرفته نمی شود و این اشخاص در صورتی که مدعی اعسار باشند باید رسیدگی به امر ورشکستگی خود را درخواست کنند.
تبصره- اگر دادخواست اعسار را کسی بدهد که تاجر بودن یا شخص حقوقی بودن او نزد دادگاه مسلم است دادگاه بدون اخطار قرار رد دعوا صادر می کند.

انواع ورشکستگی

به طور کلی و مطابق با قانون سه نوع ورشکستگی وجود دارد:
● ورشکستگی عادی
● ورشکستگی به تقصیر
● ورشکستگی به تقلب
مواردی که قانون گذار در خصوص ورشکستگی به تقصیر و ورشکستگی به تقلب مقرر کرده است حصری می باشد ما در ادامه ی این مقاله به بررسی انواع ورشکستگی می پردازیم.

ورشکستگی عادی

ورشکستگی عادی عبارت است از نوعی از ورشکستگی که علت آن جریانات عادی امور و عوامل پیش بینی نشده می باشد و در این نوع ورشکستگی تاجر مرتکب تقصیر یا تقلبی نشده است.

ورشکستگی به تقصیر

یکی دیگر از انواع ورشکستگی، ورشکستگی به تقصیر است که خود به دو نوع ورشکستگی به تقصیر اجباری و اختیاری تقسیم می شود.
ورشکستگی به تقصیر به واسطه تقصیر و خطای تاجر حاصل میشود. این نوع از ورشکستگی معمولا به دلیل نداشتن دفتر تجاری، مشخص نبودن صورت دارایی و تعهدات و نیز انجام تعهد بیش از وضعیت مالی فرد ایجاد میشود.

ورشکستگی به تقلب

نوع دیگر از انواع ورشکستگی می باشد و هنگامی است که تاجر ورشکسته که دفاتر خود را مفقود نموده یا قسمتی از دارایی خود را مخفی کرده و یا به طریق مواضعه و معاملات صوری از میان برده و همچنین هر تاجر ورشکسته که خود را به وسیلهی اسناد و یا به وسیلهی صورت دارایی و قروض به طور تقلب به میزانی که در حقیقت مدیون نمیباشد مدیون قلمداد نموده است ورشکسته به تقلب اعلام و مطابق قانون جزا مجازات میشود.

رسیدگی به حکم ورشکستگی در صلاحیت چه دادگاهی است؟

مطابق با ماده ی ۴١۵ قانون تجارت، دادگاه عمومی حقوقی صلاحیت رسیدگی به ورشکستگی را دارد. بنابراین در خصوص شخص تاجر دادگاه عمومی حقوقی محل اقامتگاه او صالح به رسیدگی امر ورشکستگی می باشد. در خصوص ورشکستگی شرکت های تجاری نیز مطابق با قانون ورشکستگی از دادگاه عمومی حقوقی مرکز اصلی شرکت مطابق با اساسنامه ی شرکت در خواست می شود.

چه کسانی می توانند از دادگاه تقاضای اعلام ورشکستگی کنند؟

مطابق با ماده ۴١۵ قانون تجارت؛ حکم ورشکستگی تاجر به حکم محکمه بدایت (دادگاه عمومی حقوقی) در موارد ذیل اعلام می شود:
● بر حسب اظهار خود تاجر
● به موجب تقاضای یک یا چند نفر از طلبکارها
● بر حسب تقاضای مدعی العموم (دادستان)

چه مواردی در حکم ورشکستگی صادر شده از دادگاه قید می شود؟

● تعیین تاریخ توقف

طبیعتا زمانی که دادگاه ورشکستگی تاجر را احراز می نماید که از ورشکستگی او گذشته باشد به عبارتی ابتدا شخص تاجر ناتوان از پرداخت دیون خود شده است و سپس دادگاه حکم ورشکستگی او را صادر کرده است. تعیین تاریخ توقف تاجر اهمیت زیادی دارد و باید حتما در حکم ورشکستگی مشخص باشد و اگر در حکم معین نشد تاریخ حکم تاریخ توقف محسوب است.

● تعیین عضو ناظر

مطابق با قانون عضو ناظر شخصی است که نظارت بر اداره ی امر ورشکستگی و سرعت جریان آن را دارد و به عملیات مدیر تصفیه نظارت می کند.

● تعیین مدیر تصفیه

مدیر تصفیه شخصی است که همه ی امور مربوط به ورشکستگی را انجام می دهد.دادگاه ضمن صدور حکم ورشکستگی یا حداکثر ظرف ۵ روز پس از صدور حکم، یک نفر را به سمت «مدیریت تصفیه» تعیین میکند تا حسابهای تاجر ورشکسته را تصفیه و دیون او را پرداخت کند. این فرد در قبال انجام وظایف قانونی، مستحق دریافت حق الزحمه ای است که از طرف دادگاه معین میشود.

● دستور مهر و موم اموال

منظور از مهر و موم اموال توقیف فیزیکی اموال تاجر ورشکسته است. دادگاه باید راسا دستور مهر و موم دهد و تقاضای این امر به طور جداگانه از صدور حکم ورشکستگی ضرورتی ندارد.

آثار صدور حکم ورشکستگی

به طور خلاصه صدور حکم ورشکستگی آثاری به شرح زیر دارد:
● منع مداخله تاجر در اموال خود
● ممنوعیت از مداخله در دعاوی
● بطلان معاملات
● حال شدن دیون موجل
● سقوط حق تعقیب انفرادی بستانکاران
● تادیه و تامین مطالبات
● سلب اعتبار
● محرومیت از بعضی حقوق سیاسی و اجتماعی
● مجازات ورشکسته در صورت صدور حکم ورشکستگی به تقصیر و تقلب.

نمونه دادخواست حکم ورشکستگی از جانب طلبکار

خواسته:
تقاضای صدور حکم ورشکستگی
دلایل و منضمات دادخواست:
١ -دفاتر تجاری پلمپ شده ی تاجر
٢ -دادنامه شماره ……..
٣ -اجرائیه شماره ……..
شرح دادخواست:
ریاست محترم مجتمع قضایی محل اقامت خوانده
با سلام و احترام به استحضار می رساند:
به دلالت چک شماره……. که منتهی به صدور گواهی عدم پرداخت و در نهایت دادنامه شماره ….. و اجرائیه شماره ……….گردیده است. خوانده از ایفای تعهدات خود عاجز و ناتوان شده و قادر به پرداخت دیون خود نمی باشد. فلذا به استناد ماده ۴١۵ قانون تجارت تقاضای صدور حکم ورشکستگی نامبرده مورد استدعاست.

نتیجه گیری

هنگامی که تاجر از پرداخت تعهدات خود ناتوان می شود ورشکستگی رخ می دهد.ورشکستگی تنها برای اشخاص تاجر در نظر گرفته شده است و اشخاص غیر تاجر در صورتی که در پرداخت دیون خود ناتوان شوند باید دادخواست اعسار طرح نمایند. ورشکستگی ممکن است در دفعات محدودی رخ دهد اما بسیار اهمیت دارد چرا که پیچیدگی پرونده های آن بسیار زیاد است لذا به جهت این پیچیدگی لازم است از یک وکیل متخصص امور تجاری و ورشکستگی کمک و مشورت بخواهید.