حق حبس زن در عقد نکاح

حق حبس یکی از حقوقی است که در راستای ازدواج برای زنان در قانون پیش بینی شده است و
دارای ریشه ی فقهی است. در واقع زن نسبت به مهر خود از این حق برخوردار است؛ یعنی تا قبل
از دریافت تمام مهر می تواند به ایفای وظایف زوجیت و تمکین عام و خاص مبادرت نورزد، حتی
اگر زوج توانایی پرداخت نداشته باشد و معسر باشد. حق حبس زن، به جهت آثار مهمی که می تواند
بر ازدواج بار کند اهمیت زیادی دارد و اغلب اشخاص به سبب ناآگاهی امر و تکلیف زوج به
پرداخت مهریه و ارتباط آن با حق حبس دچار مشکل می شوند. لذا در این مقاله قصد داریم تا شما را
با مفهوم این حق و همچنین مبنای آن و ارتباط آن با پرداخت مهریه، شرایط اعمال این حق و سایر
مقررات قانونی در این خصوص آشنا کنیم.

مهر یا صداق زن چیست؟

مهر یا صداق که به فارسی کابین گفته شده است مالی است که زن بر اثر ازدواج مالک آن می گردد
و مرد ملزم به دادن آن به زن می شود.مهر در عرف نشانه ی ارج و احترامی است که مرد برای
زن قائل است و مظهر تعهد شوهر برای تامین زندگی زن است. گاهی مهر که معمولا هنگام انحلال
ازدواج مطالبه می شود مانع گسستن پیوند زناشویی می گردد و تضمینی برای دوام ازدواج به شمار
می آید.مهر از حقوق مالی زوجه است و مواردی چون نشوز، فساد اخلاق، سوء معاشرت زن در
استحقاق او نسبت به دریافت مهریه هیچ تاثیری ندارند.

چه زمانی زن مالک مهریه می شود؟

برابر با ماده ی ١٠٨٢ قانون مدنی: 《به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع
تصرفی که بخواهد در آن بنماید.》 بنابراین با تحقق نکاح، زن مالک مهریه می شود و می تواند هر
گونه تصرف مالکانه در آن داشته باشد چنانکه برای مثال مهریه یک واحد آپارتمان باشد می تواند آن
را بفروشد یا ببخشد یا اجاره دهد و اگر مهر مقداری پول یا طلا باشد به محض وقوع عقد، شوهر
بدهکار آن می گردد و زن می تواند آن را مطالبه کند.البته اگر مدت یا اقساطی برای تادیه مهریه
منظور شده باشد، این مدت و اقساط رعایت خواهد شد. ماده ی ١٠٨٣ قانون مدنی در این خصوص
می گوید:《 برای تادیه تمام یا قسمتی از مهر می توان مدت یا اقساطی قرار داد.》

حق حبس زن چیست؟

همانطور که گفته شد زن به محض وقوع عقد نکاح، مالک مهریه می شود و می تواند آن را از
شوهر مطالبه کند و برای این امر، به دادگاه مراجعه کند یا به صدور اجرائیه ثبتی متوسل شود.علاوه
بر این قانون، به زن این حق را داده است که تا مهریه ی خود را دریافت نکرده، از تمکین خودداری
کند. این حق معروف به حق حبس است. و در این باره ماده ی ١٠٨۵ قانون مدنی مقرر می دارد:
《زن میتواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط
بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.》 بنابراین حق حبس در عقد
نکاح، فقط برای زن وجود دارد و این حق یک طرفه است؛ یعنی زوج نمی تواند از پرداخت مهریه
امتناع ورزد تا ابتدا زن اقدام به انجام وظایف زناشویی کند.

مبنای حق حبس چیست؟

مبنای این حق این است که نکاح در فقه اسلامی یک عقد معاوضی محسوب شده است و منظور از
معاوضات عقودی هستند که در آن هر یک از طرفین می توانند از اجرای تعهد خود امتناع کند تا
طرف دیگر تعهد خود را انجام دهد اما در واقع امر، اعمال این حق در حقوق امروز بیشتر به
عنوان حمایت از حقوق زن پیش بینی شده است و اختصاص این حق به زن هم نشانه ی همین مسئله
است.

استفاده از حق حبس چه شرایطی دارد؟

اعمال حق حبس زوجه در عقد نکاح نیازمند شرایطی است که این شرایط عبارتند از:
١- این حق در صورتی قابل اعمال است که مهریه حال باشد یعنی بدون مدت و قابل وصول به
محض وقوع عقد نکاح باشد. بنابراین هرگاه مهر موجل یعنی برای مطالبه ی آن مدت تعیین شده
باشد، طبق ماده ی ١٠٨۵ قانون مدنی زن حق حبس ندارد.
٢- زن تا قبل از دریافت تمام مهریه می تواند این حق خود را اعمال کند و دریافت بخشی از مهریه
موجب سقوط این حق نیست.
٣- این حق هم در نکاح دائم و هم در نکاح موقت راه دارد.
۴- اعسار و ناتوانی مرد از پرداخت مهریه، موجب سقوط حق حبس زن نیست.یعنی حتی اگر مهریه
به دلیل عدم تمکن مالی مرد، توسط دادگاه قسط بندی شود، تا زمانی که زن آخرین قسط را دریافت
نکرده، می تواند از تمکین و انجام وظایف زناشویی امتناع کند.
۵- زن در صورتی می تواند برای دریافت مهریه از تمکین امتناع کند که تا کنون اقدام به تمکین
خاص نکرده باشد.اگر زن حتی یک بار با رضایت اقدام به تمکین خاص کند، یعنی اقدام به برقراری
رابطه جنسی با شوهر بنماید، دیگر حق حبس نخواهد داشت و این حق از او ساقط می شود و نمی
تواند در زمان های بعدی برای دریافت مهریه از ایفای وظایف زناشویی، امتناع کند اما اگر به
واسطه ی اکراه و تهدید به وظایف خود عمل کند، این حق از او ساقط نمی شود و می تواند بعد از
رفع اکراه از انجام وظایفش امتناع نماید.

مهریه عند الاستطاعه و حق حبس

با توجه به اینکه یکی از شرایط اعمال حق حبس زوجه حال بودن مهریه است و بنابراین برای
پرداخت مهریه نباید مهلتی تعیین شده باشد سوال مهمی که ممکن است مطرح شود آن است که آیا
حق حبس در مهریه عندالاستطاعه وجود دارد؟
در پاسخ باید گفت اولا مهریه عند الاستطاعه نوعی از مهریه است که مرد در صورتی موظف به
پرداخت آن می شود که استطاعت و توانایی کافی جهت پرداخت مهریه را داشته باشد. بنابراین و بر
اساس قانون و رویه دادگاه ها باید گفت که در این حالت شرط حال بودن مهریه تحقق نیافته است و
زن دیگر حق اعمال این حق را نخواهد داشت. بنابراین برخلاف مهریه های حال و عند المطالبه،
زن برای دریافت مهریه ی عند الاستطاعه نمی تواند از تمکین امتناع کند.همچنین اشاره به این نکته خالی از فایده نیست که در مهریه های عند الاستطاعه بر خلاف
مهریه های حال و عند المطالبه، زن برای دریافت این مهریه نمی تواند شوهر را جلب و زندانی کند.

نفقه و حق حبس زوجه

یکی از مسائل دیگری که با طرح بحث حق حبس زوجه مطرح می شود مسئله ی نفقه ی او است.
لازم به ذکر است که منظور از نفقه ماده ی ١١٠٧ قانون مدنی مسکن ، پوشاک، خوراک و اثاث
خانه و سایر احتیاجات زن مطابق با عرف است که وظیفه ی تامین آن با مرد است. اما سوال آن
است که در حالتی که برای مثال زن با عدم تمکین در منزل پدرش سکونت دارد و تقاضای مهریه
نموده است آیا با این عدم تمکین، پرداخت نفقه به زن لازم است؟ در این باره و مطابق با قسمت آخر
ماده ی ١٠٨۵ امتناع زوجه از تمکین مسقط حق نفقه نخواهد بود. بنابراین زن با اعمال حق حبس
خود از نفقه محروم نمی شود و زن علاوه بر مطالبه ی مهریه، می تواند نفقه ی خود را نیز از
همسرش مطالبه کند.

اقامتگاه زن و اعمال حق حبس

در این خصوص باید گفت اقامتگاه زنی که به واسطه ی اعمال حق حبس برای دریافت مهریه، در
منزل شوهر حاضر نمی شود، تابع شوهر نیست و تابع مرکز مهم امور خود آن زن است. زیرا این
زن به خانه ی شوهر نیامده و این امتناع زن ،قانونی است.

موارد سقوط حق حبس

تا اینجا درباره ی حق حبس و شرایط آن گفته شد اما سوالی که مطرح می شود آن است که در چه
مواردی این حق ساقط می شود و زن نمی تواند از این حق خود استفاده کند؟ بنابراین در ذیل به
موارد سقوط حق حبس زوجه می پردازیم:
١- تمکین خاص که همان وظایف زناشویی و نزدیکی زن و شوهر است و باعث سقوط حق حبس
زوجه می شود.
٢ – اگر مهریه ی زن عندالاستطاعه یا موجل (دارای مدت) باشد حق حبس زوجه ساقط می شود

چند نکته مهم درباره ی حق حبس بدانید

● اگر زنی قبلا ازدواج کرده باشد و بعدا با مرد دیگری ازدواج کند، در ازدواج دوم
خود برای دریافت مهریه نیز همچنان حق حبس دارد.
● اگر زنی برای مهریه خود طرح دعوا کند و حق حبس خود را نیز اعمال کند و در این دعوا
با مرد گزارش اصلاحی تنظیم کنند مبنی بر این که مرد هر ماه یک سکه به زن پرداخت کند
با این توافق مهریه ی زن مدت دار می شود و در نتیجه حق حبس او از بین می رود اما اگر
دادگاه مهریه را تقسیط کند حق حبس زن از بین نمی رود اما وقتی که خود زن و شوهر با
یکدیگر توافق کنند، حق حبس از بین می رود.
● عدم تمکین خاص برای استفاده از حق حبس و ساقط نشدن حق حبس کافی است و بنابراین
اگر زن به خانه ی شوهر بیاید اما با او رابطه ی جنسی برقرار نکند (تمکین خاص)، حق
حبس او از بین نمی رود.

بیشتر بخوانید: حق حبس زوجه و ابهامات موجود در رویه قضایی

نتیجه گیری

حق حبس یکی از حقوق شناخته شده برای زن به تبع انعقاد عقد نکاح می باشد. این حق به سبب آثار
مالی مهم علی الخصوص مطالبه ی مهریه و نفقه از اهمیت خاصی برخوردار است و به عنوان یک
قاعده ی استثنائی و برای حمایت از حقوق زن پیش بینی شده است مطابق با این حق، زن می تواند تا
قبل از دریافت تمام مهریه ی خود به ایفای وظایف زناشویی مبادرت نورزد البته به شرط آن که
مهریه ی او حال و عند المطالبه باشد. در این مقاله تلاش شد تا شما را با مفهوم این حق و شرایط
قانونی ناظر بر آن آشنا کنیم.