يكي از حقوق ويژهای که دین اسلام براي زنان در نظر گرفته، این است که هيچ مردي نميتواند تا زمانی که تمامي حق و حقوق همسرش را پرداخت نكرده است، او را طلاق دهد. هر اندازه که مدت زمان زندگي مشترک بيشتر باشد، اين حقوق نيز افزايش مييابد و به همين دليل بسياري از مرداني كه بدون هيچ دليل منطقي قصد طلاق دادن همسر خود را دارند، از اين مساله منصرف ميشوند.
اجرتالمثل يكي از همان حقوق ويژهاي است كه شرع و قانون براي زنان در نظر گرفته است. زن وظايف خاصي در زندگي زناشويي دارد كه توسط قانون و شرع برشمرده شده است. اين وظايف شامل تمکین عام و تمکین خاص است. در این مقاله ضمن آشنایی شما با مفهوم تمکین ، شرایط اخذ اجرت المثل را توضیح داده ایم.
در این مقاله میخوانید...
تمکین به چه معناست؟
تمکین به معنای پاسخ دادن زن به خواستههای مشروع جنسی همسر خود تعریف شده است با این حال در کتابهای حقوقی تمکین دارای دو معنای اصطلاحی است. تمکین عام، به معنی قبول ریاست شوهر بر خانواده و محترم شمردن اراده او در تربیت فرزندان و اداره مالی و اخلاقی خانواده است و تمکین خاص ناظر به رابطه جنسی زن با شوهر و پاسخ دادن به خواستههای مشروع او است.

مطابق قانون به محض ازدواج، ميان زوجين وظايف و تكاليفي برقرار ميشود كه آنها بايد نسبت به يكديگر آن را انجام دهند.
اجرتالمثل یكی از همان حقوق ویژهای است كه شرع و قانون برای زنان در نظر گرفته است. زن وظایف خاصی در زندگی زناشویی دارد كه توسط قانون و شرع برشمرده شده است. این وظایف شامل تمکین عام و تمکین خاص است. مطابق قانون به محض ازدواج، میان زوجین وظایف و تكالیفی برقرار میشود كه آنها باید نسبت به یكدیگر آن را انجام دهند.
زوجه پس از ازدواج وظایفی را بر عهده میگیرد که شامل
تمكین عام و تمكین خاص است. مطابق قانون به محض ازدواج، میان زوجین وظایف و
تكالیفی برقرار میشود كه آنها باید نسبت به یكدیگر آن را انجام دهند.
تمکین
عام به طور کل یعنی تکلیفی که بر عهده زن قرار میگیرد و پشتوانه شرعی وقانونی
دارد. به عنوان مثال زن شرعا نمیتواند بدون اجازه همسرش از خانه خارج شود. ادامه
تحصیل و كار كردن زن در خارج از منزل نیز باید با اجازه شوهر باشد، هر چند در حال
حاضر بسیاری از زنان این حقوق را در عقدنامه دریافت میكنند.
تمکین
خاص نیز مربوط به وظایف زناشویی است.
اما
اگر در غیر از این موارد زوجه در منزل اموری را انجام دهد میتواند مطالبه پاداش
کند به شرطی که قصد انجام آن را به طور رایگان نکرده باشد.
کارهایی که ثابت می کند اجرت المثل به زوجه تعلق میگیرد
هرگاه شخصی مال خود را به دیگری تسلیم نماید و در اختیار او قرار دهد یا دیگری را از منافع كار خویش بهرهمند كند و سودی را به دیگری برساند ، فرض بر عدم تبرع است و نباید عمل فرد را به قصد تملیك و بخشش دانست.
اصل بر عدم تبرع اعمال اشخاص است. یعنی افراد در قبال کارهایی گه انجام می دهند مستحق دریافت حقوق هستند ازاین رو، اصل بر این است که فردی که کاری را انجام می دهد در مقابل آن باید مزد و مابه ازا دریافت نماید. باوجود این تبصره ماده 336 قانون مدنی مقرر می دارد: چنانچه زوجه کارهایی را که شرعاً به عهده وی نبوده و عرفاً برای آن کاراجرتالمثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرتالمثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم مینماید. از این رو، با توجه به حکم تبصره مذکور که بر خلاف اصل عدم تبرع می باشد زوجه برای دریافت اجرت و مزد کارهایی که در زمان زوجیت انجام داده است باید موارد ذیل را اثبات نماید:
اولاً: انجام کارهایی که شرعا به عهده زوجه نبوده است را انجام داده باشد ثانیاً عرفا برای کار انجام شده اجرت المثل وجود داشته باشد ثالثاً این امور را به دستور زوج انجام داده باشد و رابعا با قصد عدم تبرع (یعنی با قصد رایگان نبودن انجام کار) انجام شده باشد. که پس از اثبات موارد فوق زوجه مستحق اجرت المثل کارهای انجام یافته توسط خودش در زمان زندگی مشترک خواهد بود. لذا با توجه به موارد مذکور دایره استحقاق زوجه به اجرت المثل کارهای انجام شده توسط وی محدود و مضیق خواهد شد.
اصل عدم تبرع
در برخی از آرای صادره از دادگاههای خانواده که به تایید دادگاههای تجدیدنظر نیز رسیده است مشاهده میشود که دادگاه استدلال نموده است : هرچند اصل بر عدم تبرع اعمال اشخاص است لیکن عرف و عادات مسلم جامعه ایران اسلامی ظهور در مجانی بودن خانه داری زن در منزل شوهر دارد.بنابراین زوجه باید تبرعی نبودن انجام امور منزل مشترک را برای دریافت اجرت المثل ایام زندگی مشترک اثبات کند. براین اساس آنچه به ذهن می رسد با توجه به قاعده مقرر در تبصره ماده 336 قانون مدنی از جمله موارد و مصادیق بارزی که زوجه مستحق دریافت اجرت المثل است اشتغال وی در خارج از خانه و مصرف درامد و حقوق ناشی از آن در زندگی مشترک می باشد.

زیرا از یک سو تامین هزینه خانواده بر عهده زوجه نیست و وطیفه زوج است و از سوی دیگر رضایت و یا سکوت زوج ظاهر در دستور وی می باشد و نیز اثبات این امر به دادگاه سهل و مقدور است. این معنای اصل «عدم تبرع» است كه محكمترین مبنا بر اجرت المثل میباشد. حقوقدانان همگی بر این قولند كه عقد هبه نیاز به قصد بخشیدن و احسان دارد. تملیك عملی ارادی است و وصف آن نیز تابع نیت و انگیزة تملیك كننده است كه سرانجام به تراضی منتهی میگردد.
ماده ۳۳۶ قانون مدنی چه میگوید؟
ماده ۳۳۶ قانون مدنی در توصیف فرض عدم تبرع چنین مقرر داشته است: هرگاه كسی بر حسب امر دیگری اقدام به عملی نماید كه عرفاًبرای آن عمل اجرتی بوده یا آن شخص عادتاً مهیای آن عمل باشد عامل مستحق عمل خود خواهد بود، مگر اینكه معلوم شود قصد تبرع داشته است.
بند الف تبصره ۶ ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب ۲۸/آبان/۱۳۷۱ مجمع تشخیص مصلحت نظام مقرر می دارد:
چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا عهده وی نبوده، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می کند.» پس زوجه می تواند با استناد به مواد فوق در صورت حصول شرایط ذیل اجرت المثل ایام زوجیت را از زوج مطالبه کند.
شرایط دریافت اجرت المثل چیست؟
فقدان قصد تبرع
زوجه ممکن است در زندگی مشترک در مقابل انجام کارها قصد مطالبه هیچ وجهی را نداشته باشد. در این صورت گفته می شود که زوجه((قصد تبرع))دارد. در چنین شرایطی زوجه میتواند تقاضای اجرت المثل ایام زوجیت بدهد. البته در این شرایط نوبت به مطالبه نحله میرسد. در مورد بار اثباتی این موضوع هم باید گفت که کسی که مدعی است که زوجه کارها را به صورت رایگان انجام داده است باید این ادعا را ثابت کند که قاعدتا این شخص زوج است.
طلاق از سوی زوجه نباشد
برای تقاضای اجرت المثل ایام زوجیت باید شوهر تقاضای طلاق کند. حتی در یک فرض در صورتی که طلاق از سوی زوج باشد باز هم زن نمیتواند در خواست اجرت المثل ایام زوجیت کند و آن وقتی است که در خواست طلاق از سوی شوهر ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق رفتار زوجه باشد. در این صورت نیز اجرت المثل تعلق نمیگیرد.
باید توجه داشت که اجرت المثل در طول شرط مالی ضمن العقد مالی در مورد کارهای زوجه در امر خانه داری است و نیز در طول اجرت المسمی است. یعنی اگر زوجه در امور خانه داری شرط ضمن العقد داشته باشد نوبت به اجرت المثل نمیرسد.
چگونگی تعیین اجرت المثل
در اجرت المثل وضع مالی مردم ملاک تعیین مبلغ اجرت المثل نیست بلکه با ارجاع امر به کارشناسی حق الزحمه زن در امور خانه داری مشخص میشود. یكی دیگر از دعاوی مالی كه در محاكم خانواده طرح میشود، اختلاف درباره اجرتالمثل كارهای انجامشده از سوی زوجه در دوران زندگی مشترک است كه میتوان آن را یكی از آثار مالی واقعه طلاق دانست كه در تبصره 6 قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق به آن اشاره شده است.
مطرح کردن دعوی طلاق
۱- طلاق مزبور به درخواست زوجه نباشد یا ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار وی نباشد.
۲- زوجه انجام كارهایی را كه شرعا به عهده وی نبوده است، بدون قصد تبرع و طبق دستور زوج انجام داده باشد. در این صورت زوجه در صورت اثبات و احراز محكمه، مستحق اجرتالمثل خواهد بود.
در غیر این صورت با توجه به سالهای زندگی مشترک و نوع كارهایی كه زوجه در خانه شوهر انجام داده و وسع مالی زوج، دادگاه مبلغی از باب بخشش (نحله) برای زوجه تعیین میكند.

کارشناسی پرونده های اجرت المثل
كارشناسي پروندههاي اجرتالمثل نيز مانند تمام امور حقوقي شامل فوت و فنهاي خاصي است كه كارشناسان با دقت به آن رسيدگي و آن را رعايت ميكنند. مثلا به زنان شاغل در خارج از منزل هميشه اجرتالمثل كمتري تعلق ميگيرد.
میزان اجرت المثل
در قانون و شرع زن مالک دارايي و پولي است كه به دست ميآورد و حال اگر با توافق شوهر، او در خارج از منزل كار ميكند، الزامي ندارد كه حتي يك ريال از درآمد خود را به همسرش بپردازد يا اينكه در منزل خرج كند.در این مقوله وقتي زن بيرون از خانه شاغل باشد، طبيعتا وقت كمتري براي كارهاي منزل ميگذارد، هر چند ممكن است استثناهايي وجود داشته باشد و زني در عين اشتغال در خارج از منزل همه وظايف خود را انجام دهد؛ اما اين فرض چندان منطقي نيست زيرا كار در منزل بر اساس وقت تنظيم ميشود و زني كه در ساعت 5 بعد از ظهر به خانه ميرسد، نميتواند مانند زني كه از صبح در خانه است، كار و فعاليت داشته باشد. تحصيلات زن نيز مساله ديگري است كه در اجرتالمثل او موثر است.
استدلال اين نظريه نيز اين است كه دستمزد يک پرستار با تحصيلات ليسانس بسيار بيش از دستمزد پرستاري با تحصيلات ديپلم است. پايگاه اجتماعي، شئون زن، شغل پدر، محل زندگي در زمان مجردي و تحصيلات در زمان تجرد و بعد از ازدواج هم در افزايش ميزان اجرتالمثل تاثير قابل توجهي دارد.
نكته جالب اينكه زناني كه فقط خانهدار هستند، در زمان كارشناسي برای تعیین اجرتالمثل، رقمهاي بهتري دريافت ميكنند. تعداد فرزندان نيز از موارد موثر در كارشناسي اجرتالمثل است. اگر فرزندان مادري دختر باشند، اجرتالمثل كمتري به او تعلق ميگيرد چون فرض بر اين است كه در خانه دختر هميشه كمک حال مادر است؛ حال آن كه در خصوص پسرها چنين مسالهاي هميشگي نيست. اگر مادري فرزند خود را از شير خود تغذيه كرده باشد نيز مشمول دريافت اجرتالمثل بيشتري است.
آیا اجرت المثل به زنی که فرزندان همسرش را بزرگ کرده تعلق میگیرد؟
اينكه زني در هنگام ازدواج، فرزند يا فرزندان قبلي همسرش از زن سابقش را نيز بزرگ كند، باز هم سبب افزايش ميزان اجرتالمثل زن ميشود. ممكن است مردي بخشي از ايام زندگي خود را در ماموريت كاري خارج از كشور يا مثلا زندان گذرانده باشد. اين مساله نيز در كاهش يا افزايش اجرتالمثل موثر است. معمولا براي ايام عقد و زماني كه زن در خانه پدرش است و با همسرش دچار مشكل ميشود، اجرتالمثلي تعلق نميگيرد.
همسران ميتوانند در زمان عقد هر شرطي كه خلاف مقتضاي عقد نباشد را در عقدنامه بگنجانند.
يكي از موارد پيشنهادي ميتواند مشخص كردن تكليف اجرتالمثل باشد. آنها ميتوانند شرط كنند كه مثلا زن براي انجام امور منزل به درخواست مرد ماهانه 100 هزار تومان دريافت كند. يا اينكه شرط كنند اساسا چنين مبلغي هيچ گاه به زن پرداخت نميشود و زن هم حق مطالبه ندارد. در خارج از شكل قضايي زن و مرد ميتوانند براي دريافت و پرداخت اين مبلغ با هم توافق داشته باشند.
چگونگی پرداخت اجرت المثل
البته از لحاظ قضايي شرط پرداخت اين مبلغ مطالبه زن است اما مرد ميتواند با رضايت همسرش مثلا بابت اجرتالمثل 30 سال زندگي مشترک بخشي از خانهاش را به نام همسرش كند. در چنين مواردي دريافت يك رسيد كتبي از همسر ميتواند از لحاظ حقوقي از بروز مشكلات بعدي و درخواست مجدد زوجه جلوگيري كند، اما اگر مردي با اجبار، تهديد يا تطميع همسرش را وادار به امضاي برگهاي كند و مثلا در قبال مبلغي مشخص او را وادار به صرف نظر كردن از اجرتالمثل كند، اين برگه از لحاظ حقوقي ارزشي ندارد.

زوجه میتواند دادخواست اجرت المثل را مستقل از دادخواست صدور گواهی عدم امکان سازش دهد و نیازی نیست که پس از طلاق به این امر اقدام کند و قبل از طلاق نیز امکان دارد، که در این زمینه استفساریه ای از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام به تاریخ ۲/۶/۱۳۷۳ صادر شده است که:
ماده واحده- منظور از کلمه «پس از طلاق» در ابتدای تبصره ۶ قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق، پس از احراز عدم امکان سازش توسط دادگاه است، بنابراین طبق موارد مذکور در بند ۳ عمل خواهد شد…» فلذا اگر زوجه قبل از اجرای صیغه طلاق چنین اقدامی کند، اجرای صیغه طلاق و ثبت آن در دفتر موکول به پرداخت حقوق زن خواهد بود که این قانون تفسیری (ماده واحده فوق) در جهت حمایت از حقوق زن صادر شده است.
نتیجهگیری
بطور کلی اجرت المثل حقوق ويژهاي است كه شرع و قانون براي زنان در نظر گرفته است. و این درصورتی است که زن وظايف خاصي در زندگي زناشويي خود كه توسط قانون و شرع برشمرده شده است را انجام دهد. وظایف و شرایط اجرت المثل پیش تر در این مقاله آن اشاره شده است.
درصورتیکه تمایل به مشاوره با بهترین وکیل تهران و وکیل خانواده مجرب دارید میتوانید بصورت آنلاین از وکیل مورد نظر نوبت گرفته و یا بصورت تلفنی مشاوره (رایگان) دریافت نمایید.