از گذشته تا به امروز یکی از دغدغه های اصلی بشر ازدواج و تشکیل خانواده و فرزند دار شدن بوده است، برخی از زوجین به دلیل ناباروری زن در زندگی مشترک به مشکل برمیخوردند که علل عمده آن عدم وجود رحم در زن ، ابتلای زن به بیماری هایی از قبیل سرطان یا بیماری های قلبی که بارداری زن را با خطر مواجه می سازد، ابتلای زوج به سقط های مکرر که منجر به ناباروری و توقف خود به خودی حاملگی گردیده است، عدم موفقیت در تکرار درمان ناباروری به دلایل ناشناخته رحم توانایی باروری یا حفظ و نگهداری جنین را تا پایان دوران حاملگی نخواهد داشت.
امروزه با توجه به پیشرفت علم این مشکل قابل حل است، یکی از این روش ها استفاده از رحم اجاره ای است که طبق قراردادی که طرفین منعقد میکنند، میتوانند با استفاده از سلول‌های جنسی زوجین در رحم شخصی که حاضر است جنین را در بدن خود پرورش بدهد و پس از طی دوران بارداری و زایمان فرزند را به زوجین تحویل دهد، صاحب فرزند شوند.
وجود قرارداد برای تعیین پدر و مادر قانونی طفل که با او رابطه ژنتیکی دارند ، تعیین تعهدات طرفین و شروطی که مورد توافق قرار گرفته است، دستیابی به قصد مشترک طرفین، برطرف نمودن شبهه زنا در مورد مادر جانشین و مشخص شدن نسب طفل متولد از مادر جانشین ضروری است.
اجاره رحم از منظر قانون:
در خصوص رحم اجاره ای قانون مشخصی وجود ندارد که دقیقا ناظر بر این امر باشد اما در سال ۱۳۸۲ قانونی در خصوص اهدای جنین در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و شورای نگهبان نیز آن را در سال ۱۳۸۳ تایید کرد که می توان از آن در امر رحم اجاره ای نیز بهره برد.
مطابق ماده یک قانون نحوه اهداء جنین، تمام مراکز درمانی اهداء جنین که دارای صلاحیت هستند موظف اند با رعایت اصول شرعی انتقال جنین را از راه تلقیح خارج از رحم زن و مردی که قانونا و شرعا ازدواج کرده اند و ناباروری هریک یا هردو به اثبات رسیده است طی موافقت نامه با زنانی که رحم خود را اجاره میدهند برای پرورش جنین دیگران دارای فرزند میشوند.
فرد داوطلب اجاره دهنده رحم بابد چه شرایطی داشته باشد؟
- ۱.وی باید از نظر جسمی سالم و مبتلا به بیماری ای نباشد که بارداری خطری را برایش ایجاد کند.
- ۲.تحت نظارت پزشک متخصص باشد و بیماری هایی همچون هپاتیت و ایدز و سرخچه نداشته باشد.
- ۳.فرد داوطلب حداقل باید یک بار دوران بارداری را تا پایان طی کرده باشد و بچه به دنیا آورده باشد و سرپرست او محسوب شود.
- ۴.از نظر روحی به رشد و بلوغ رسیده باشد
- ۵.خانواده وی از این کار رضایت داشته باشند
- ۶.دارای مشکلات مالی نباشد و به دور از محیطی متشنج باشد تا جنین از لحاظ عاطفی شرایط مناسبی را برای رشد سپری کند.
در خصوص پرداخت یا عدم پرداخت اجرت و نیز چگونگی آن رویه مشخص و ثابتی وجود ندارد و ممنوعیتی برای دریافت وجهی در قبال تحمل این سختی‌ها وجود ندارد، طرفین میتوانند در این مورد توافق کنند و اجرتی را در قرارداد قید کنند که این روند بیشتر در قرارداد های تجاری طی میشود اما اگر قرارداد از نوع غیر تجاری باشد صاحب رحم اجاره‌ای صرفا بخاطر انگیزه‌های انسان دوستانه این لطف را در حق زوجین متقاضی انجام میدهد.
زوجینی که متقاضی جنین در رحم شخص دیگری هستند چه شرایطی باید داشته باشند؟
مطابق ماده ۲ قانون نحوه اهداء جنین، درخواست جنین باید با توافق مشرک زوجین تقاضا شود.
- الف_ زوجین بنا به گواهی معتبر پزشکی، امکان بچه‌دار شدن نداشته باشند و زوجه استعداد دریافت جنین را داشته باشد.
- ب_ زوجین دارای صلاحیت اخلاقی باشند.
- ج_ هیچ یک از زوجین محجور نباشند.
- د_ هیچ یک از زوجین مبتلا به بیماریهای صعب العلاج نباشند.مانند هپاتیت و ایدز
- ه_ هیچ یک از زوجین معتاد به مواد مخدر نباشند.
- و_ زوجین بایستی تابعیت جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند.
همچنین مطابق ماده ۴ قانون مذبور، بررسی صلاحیت زوجین متقاضی در دادگاه های خانواده بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی صورت می‌گیرد و درصورتی که زوجین تایید صلاحیت نشوند، زوجین میتوانند به رای صادره اعتراض و درخواست تجدیدنظر کنند.
زوجینی که متقاضی جنین هستند نسبت به طفل متولد شده چه تکالیف و وظایفی دارند؟
مطابق ماده ۳ قانون اهداء جنین به زوجین،با وجود اینکه جنین در رحم زن دیگری که قابلیت بچه‌دار شدن را دارد جایگزین میشود، نوزاد متولد شده ویژگی های ژنتیکی پدر و مادر خود را به ارث میبرد و وظایف و تکالیف زوجین نسبت به طفل متولد شده از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام، نظیر وظایف و تکالیف اولاد و پدر و مادری است که به طور عادی و بدون احتیاج به رحم جایگزین دارای فرزند شده اند.با این وجود قانون در مورد نسب سکوت شده است در ماده ۳ همین قانون که رابطه طفل را به والدین خود مطرح می کند هیچ گونه سخنی از نسب مطرح نکره است که این رابطه بسته به نوع قرارداد اجاره رحم بسته میشود متفاوت است.
انواع و اقسام اجاره رحم:
بسته به نوع قراردادی که جهت اجاره رحم بسته میشود رابطه نسبی طفل با طرفین از لحاظ قانونی متفاوت است:
۱.روش جایگزین کامل:هیچ ارتباط ژنتیکی میان مادرجانشین و نوزاد متولد شده وجود ندارد، که رایج ترین شکل اجاره رحم است، عمل لقاح زن و شوهر متقاضی در آزمایشگاه انجام میشود و پس گذشت سه روز جنین را در رحم اجاره شده جایگزین میکنند، آن شخص تا زمان رشد کامل جنین و وضع حمل، جنین را نگهداری میکند و پس از زایمان به زوجین نابارور تحویل میدهد، مادر میانجی کوچکترین تاثیر ژنتیکی بر فرزندی که در شکم دارد وارد نمی کند مگر در شرایط بسیار نادری که احتمال رخ دادن آن، یک در ده میلیون در نظر گرفته شده و اساسا صحبتی از آن به میان نمی‌آید.
۲.روش جایگزینی نسبی:در این حالت تخمک زنی که رحم را اجاره داده را با اسپرم مرد (متقاضی جنین) بازدار میکنند، بنابراین، مادر جانشین و پدر حکمی(متقاضی) با بچه ارتباط ژنتیکی خواهند داشت و زوجه نابارور(متقاضی جنین) هیچ ارتباط ژنتیکی با بچه نخواهد داشت، با توجه به رژیم حقوقی و اجتماعی کشورمان، معمولاً از انتخاب یک فرد برای درمان همزمان رحم جایگزین و اهدای تخمک به یک نفر اجتناب میشود.
۳.استفاده از تخمک اهدایی: در این حالت تخمک زن دیگری با اسپرم پدر حکمی(متقاضی) لقاح می‌یابد و جنین حاصل در رحم اجاره شده گذاشته میشود. صاحب رحم هیچ ارتباط ژنتیکی با بچه ندارد ولی پدر حکمی (صاحب اسپرم) از لحاظ ژنتیکی با بچه مرتبط است.
۴.استفاده از جنین اهدایی:در این روش جنین حاصل از اسپرم و تخمک اهدایی در رحم مادر جانشین جایگزین میشود. در این حالت مادر جانشین و والدین حکمی از لحاظ ژنتیکی هیچ ارتباطی با نوزاد ندارند.
طفل حاصله از اجاره رحم از منظر فقهی:
مطابق اصل ۱۶۷ قانون اساسی باید به فتاوی معتبر و اراء فقها در مورد حکم شرعی فرزند حاصل از رحم اجاره‌ای رجوع کرد، از لحاظ فقهی فرزندی که در رحم اجاره ای رشد یافته مشروع و قانونی است، به نظر مشهور فقها ، مادر اصلی زن صاحب تخمک است، زیرا تخمک وی عامل اصلی ایجاد جنین بوده است و نقش اصلی را در به وجود آمدن جنین را دارد.
موافقان این نظریه نیز عبارتند از: امام خمینی (ره)، ایت الله صانعی و آیت الله مکارم شیرازی و… که مادر جانشین ( صاحب رحم) را نیز در حکم مادر رضاعی دانسته و بین آنها محرمیت و حرمت نکاح برقرار می دانند ، اما در مورد ارث هیچ نقشی ندارد و ارث نخواهد برد. باید توجه داشت که رضاع فقط موجب محرمیت میشود و از موانع نکاح است و در سایر موارد مانند حضانت، نفقه و تربیت و نگهداری و… حقوق و تکلیفی را ایجاد نمی‌کند.
همچنین بر اساس نظریه های فقهی ارائه شده، طفل حاصل از عمل لقاح مصنوعی و آزمایشگاهی زن با اسپرم شوهر به زوجین مربوط میشود و جنین متولد شده از هر نظر با جنین حاصل از نزدیکی زوجین یکسان است و فرقی بین این دو وجود ندارد. برخلاف این نظر این دست از فقها برخی دیگر از فقها آیت الله موسوی اردبیلی، آیت الله صافی گلپایگانی معتقدند بین طفل و زنی که از رحم او استفاده شده حکم رضاعی جاری نمیشود.
ارث بری طفل متولد شده از رحم اجاره ای چگونه است؟
اصل بر این است که هر فرد یک پدر و یک مادر دارد و آنچه عرف و علم پزشکی بر آن تاکید دارد این است که صاحب تخمک مادر است و هیچگونه رابطه توارثی بین طفل و زن صاحب رحم برقرار نمیشود. مطابق مواد ۸۶۱ و ۸۶۲ قانون مدنی یکی از موجبات ارث نسب است بنابراین اگر زن و مردی که متقاضی هستند بین‌شان عقد نکاح برقرار نشده باشد حکم ارث بری فرزند حاصل از رحم اجاره ای هم مانند فرزند ناشی از زنا تلقی میشود.
سه حالت را برای توارث طفل میتوان متصور شد:
۱.توارث بین پدر حکمی(صاحب اسپرم) و طفل:که در این حالت در هرصورت مردی که صاحب اسپرم است پدر طفل محسوب میشود و زمانی که جنین تشکیل شده حاصل اسپرم مرد و تخمک زن وشوهر باشد مشروع است و ارث بری وجود دارد.
۲.توارث بین مادر اصلی(صاحب تخمک) و طفل: همانطور طفلی از کسی که صاحب اسپرم است ارث میبرد بنابراین از شخصی که صاحب تخمک است هم ارث میبرد.
۳.توارث بین مادر جانشین (صاحب رحم اجاره‌ای) و طفل:مطابق ماده ۸۶۵ قانون مدنی اگر برای طفل و مادر اجاره ای وجود نسب را قائل شویم بر همین مبنا طفل دارای دو مادر است و از هردو ارث میبرد.
بیمارستان یا زایشگاه محل تولد جنین
بیمارستان یا زایشگاهی که طفل در آنجا متولد میشود، شخص حقوقی به شمار میرود که ،میتوان با اجازه قبلی جهت به دنیا آوردن فرزند ناشی از قرارداد رحم جایگزین در آن بیمارستان جهت تسهیل در روند تولد جنین توافقات لازم جهت درج نام پدر و مادر اصلی .طفل را انجام داد
نتیجه گیری:
بعضی از زنان پس از ازدواج به دلایل مختلف نابارور هستند زوجین میتوانند با مراجعه به مراکز تخصصی درمانی مانند مرکز درمان ناباروری رویان با استفاده از لقاح مصنوعی میتوانند به آرزوی داشتن فرزند خود برسند، بنابراین با شخصی که صاحب رحم آماده ی باروری است توافقی مبنی بر اینکه جنین حاصل از لقاح زوجین را در رحم خود حمل و پرورش دهد و مراقبت های لازم را انجام دهد و پس از زایمان نوزاد را به زوجین تحویل دهد در قرارداد قید میشود و به امضای طرفین میرسد برای تسریع در این روند بهتر است با وکیل دادگستری و پزشک متخصص همکاری شود.
درصورتیکه تمایل به مشاوره با بهترین وکیل تهران و وکیل خانواده مجرب دارید میتوانید بصورت تلفنی مشاوره (رایگان) دریافت نمایید.
